Eitem ar yr agenda

Derbyn adroddiad gan y Pennaeth Gwasanaeth Cyllid ac Archwilio, y Pwyllgor Llywodraethu ac Archwilio Diweddaru (copi’n amgaeedig) ar Setliad Ariannu Dros Dro Llywodraeth Cymru (LlC) ar gyfer Llywodraeth Leol 2025/26 a’i oblygiadau ar gyfer pennu cyllideb gytbwys ar gyfer 2025/26.

Cyflwynodd y Pennaeth Cyllid ac Archwilio, ynghyd â’r Aelod Arweiniol Cyllid, Perfformiad ac Asedau Strategol, y wybodaeth ddiweddaraf am adroddiad  Gosod Cyllideb Refeniw 2025/26 (a ddosbarthwyd ymlaen llaw). Pwrpas yr adroddiad oedd rhannu’r wybodaeth ddiweddaraf â’r Pwyllgor Llywodraethu ac Archwilio ynghylch Setliad Dros Dro 2025/26 Llywodraeth Cymru (LlC) ar gyfer Llywodraeth Leol a’r goblygiadau o ran gosod cyllideb gytbwys ar gyfer 2025/26.

Mae diweddariadau ariannol tymor canolig rheolaidd wedi eu cyflwyno i’r Pwyllgor Llywodraethu ac Archwilio trwy gydol y flwyddyn, yn rhan o rôl y Pwyllgor Llywodraethu ac Archwilio o geisio sicrwydd bod gan y Cyngor brosesau effeithiol a chadarn ar waith ar gyfer gosod cyllidebau cytbwys. Mae’n ofyniad cyfreithiol i’r Cyngor osod cyllideb gytbwys cyn dechrau pob blwyddyn ariannol a phennu lefel Treth y Cyngor sy’n deillio o hynny. Yn ei gyfarfod nesaf ar 18 Chwefror 2025, byddai’r Cabinet yn ystyried adroddiad i osod cyllideb gytbwys a Threth y Cyngor ar gyfer 2025/26. Yna, bydd y Cyngor yn ystyried yr adroddiad hwn yn ei gyfarfod ar 20 Chwefror 2025.

Cafodd y Cyngor wybod beth oedd y Setliad Dros Dro ar gyfer 2025/26 ar 11 Rhagfyr 2024. Mae Cyllid Allanol Cyfun dros dro’r Cyngor, sy’n cynnwys y Grant Cynnal Refeniw a’n cyfran ni o gronfa Ardrethi Annomestig Llywodraeth Cymru ar gyfer 2025/26 yn dod i £215.222 miliwn.

Mae Llywodraeth Cymru wedi llunio tablau fel bod modd cymharu lefelau cyllid 2024/25 a 2025/26 ar draws cynghorau Cymru. Mae ffigwr 2024/25 wedi ei ddiwygio gan Lywodraeth Cymru ers iddo gael ei gyhoeddi gyntaf. Mae cyllid 2025/26 y Cyngor yn cael ei gymharu gyda ffigwr newydd ar gyfer Cyllid Allanol Cyfun 2024/25, sef £205.729 miliwn, a oedd yn gynnydd o £9.493 miliwn neu 4.6%.

Trafododd y Pwyllgor y pwyntiau canlynol ymhellach –

• Mynegodd yr aelodau bryder bod yr adroddiad yn ymddangos yn fwy cymhleth a thechnegol na’r arfer. Cytunodd y Pennaeth Cyllid ac Archwilio fod yr adroddiadau’n fwy technegol na’r rhai a welwyd mewn blynyddoedd blaenorol; fodd bynnag, er eglurder, roedd y setliad yn gynnydd o 7%.
• Codwyd y cyfraniadau Yswiriant Gwladol (YG), a gallai'r Cyngor osod cyllideb gytbwys heb wybod faint o arian fyddai'n cael ei roi ar gyfer y costau ychwanegol. Hysbyswyd y pwyllgor gan y Pennaeth Cyllid ac Archwilio fod llywodraethau lleol yn ymwybodol bod rhywfaint o gyllid wedi’i ddyrannu ar gyfer cyfraniadau YG. Fodd bynnag, nid oedd yn hysbys pryd y byddai'r cyllid yn cael ei ddyrannu a faint fyddai ar gael. Yr un oedd y sefyllfa ag mewn blynyddoedd blaenorol, lle nad oedd y cynnydd mewn pensiynau athrawon yn hysbys. Fodd bynnag, nid oedd hyn yn atal gosod cyllideb gytbwys.
• Mewn ymateb i ymholiadau am grantiau'n cael eu trosglwyddo am nad ydynt yn cael eu dyrannu'n uniongyrchol i wasanaethau a'u bod yn ehangach eu cwmpas, hysbysodd yr HFA yr aelodau fod meysydd cyfrifoldeb newydd yn y gwasanaethau yn cael eu hariannu gan grant. Roedd y grantiau bellach yn dod i ben ond byddai'r cyfrifoldeb yn parhau gyda'r gwasanaeth, a'r cyllid felly angen aros gyda'r gwasanaeth perthnasol.
• Mewn ymateb i bwyntiau a godwyd ynghylch effaith y toriadau yn y gyllideb ar yr unigolion mwyaf diamddiffyn mewn cymdeithas; roedd y Pennaeth Cyllid ac Archwilio yn deall yr heriau; dyma’r heriau y mae’r Cyngor yn eu hwynebu, gan fod angen cynnal y gwasanaethau statudol, a’r dewisiadau anodd oedd dewis pa ddyletswyddau anstatudol fyddai’n caniatáu gwneud toriadau yn y gyllideb.
• Mewn ymateb i gwestiynau ynghylch graddfeydd cyflog ac a ellid datrys y mater gan ei fod yn rhoi pwysau ar y gyllideb, eglurodd y Pennaeth Cyllid ac Archwilio fod trafodaethau cyson gydag awdurdodau lleol eraill a CLlLC.
• Canmolodd y pwyllgor yr holl weithdai cyllideb a gynhaliwyd yn ddiweddar ar gyfer aelodau etholedig ac aelodau lleyg.
• Awgrymodd y pwyllgor y dylid rhannu’r pwysau cyllidebol yn yr adroddiad yn ôl arbedion statudol ac arbedion anstatudol, er mwyn gwneud y broses yn haws; nid oedd y Pennaeth Cyllid ac Archwilio yn credu y byddai hyn yn bosibl, gan y byddai’n anodd eu pennu’n gywir.
• Mynegwyd pryderon ynghylch effaith refeniw rhaglenni cyfalaf. Rhoddodd yr HFA sicrwydd bod y trafodaethau sydd wedi bod yn mynd rhagddynt gyda’r Grŵp Craffu Cyfalaf a’r Cabinet ynghylch effaith penderfyniadau cyfalaf eleni ar refeniw.
• Tynnwyd sylw at y ffioedd a'r taliadau a godwyd gan y cyngor, ac os oedd gwaith yn mynd rhagddo ar y mater, roedd yr HFA eisiau parhau â'r gwaith hwn, ac roedd meincnodi yn rhan o'r gwaith. Awgrymodd Archwilio Cymru hyn hefyd mewn adolygiad diweddar.
• Trafododd y pwyllgor y capasiti o fewn y gwasanaeth cyllid; rhoddwyd sylw i’r gyllideb yn unig; felly, nid oedd capasiti yn broblem ar hyn o bryd.
• Nid oedd gwybodaeth am ardrethi busnes annomestig cenedlaethol ar gael, ond byddai’n cael ei dosbarthu i aelodau y tu hwnt i’r cyfarfod.
• Holodd y pwyllgor a oedd y gwasanaeth yn paratoi’r gyllideb o fewn yr amserlenni presennol; nid oedd unrhyw bryderon o ran amserlenni presennol y gwasanaeth, ac roedd yna drafodaeth agored barhaus ynghylch y gyllideb.  Roedd cyllidebau ysgolion yn cael eu trafod yn fisol mewn cyfarfodydd cabinet yn yr adroddiadau cyllid.
• Cyfeiriodd y pwyllgor at yr awgrym a godwyd yn y Pwyllgor Llywodraethu ac Archwilio y llynedd i brofi straen; a oedd gan y gwasanaeth cyllid syniad pryd y gellid cynnal y prawf straen, ailosod y strategaeth ariannol tymor canolig am y tair blynedd nesaf fyddai'r dewis gorau, gan y byddai’n caniatáu i'r strategaeth fod yn seiliedig arni. Roedd yr adolygiad o wariant gan Lywodraeth y DU yn mynd rhagddo, a chafodd strategaeth ei gosod cyn cynnal yr adolygiad; y cynllun gan y Pennaeth Cyllid ac Archwilio oedd profi’r straen erbyn mis Ebrill 2025.

PENDERFYNWYD na fyddai’r Pwyllgor Llywodraethu ac Archwilio yn darparu unrhyw adborth pellach i’r Cabinet cyn i gyllideb 2025/26 gael ei gosod.