Eitem ar yr agenda

Ystyried adroddiad gan y Cynghorydd Gwyneth Ellis, Aelod Arweiniol Cyllid, Perfformiad ac Asedau Strategol (copi ynghlwm) yn diweddaru’r Cabinet ynghylch Setliad Ariannol Dros Dro Llywodraeth Cymru ar gyfer Llywodraeth Leol 2025/26 a’i oblygiadau ar gyfer gosod cyllideb gytbwys ar gyfer 2025/26.

PENDERFYNWYD bod y Cabinet yn –

(a)      nodi effaith Setliad Dros Dro Llywodraeth Cymru ar gyfer 2025/26 a geir yn adran 4.1 yr adroddiad a’r pwysau diweddaraf ar y gyllideb a geir yn adran 4.2 yr adroddiad, a

(b)      derbyn yr adborth gan y Pwyllgor Llywodraethu ac Archwilio a chymeradwyo eu hargymhellion fel y nodir yn adran 4.4 yr adroddiad.

Cyflwynodd y Cynghorydd Gwyneth Ellis yr adroddiad a oedd yn rhoi’r wybodaeth ddiweddaraf i’r Cabinet ar setliad dros dro Llywodraeth Cymru ar gyfer Llywodraeth Leol yn 2025/26 a’r goblygiadau ar osod cyllideb gytbwys at 2025/26.

Talodd y Cynghorydd Ellis deyrnged i’r Pennaeth Cyllid ac Archwilio a’r Tîm Cyllid am y gwaith roeddent wedi’i wneud ar ôl y setliad dros dro.  Er bod effaith y setliad wedi bod yn gadarnhaol i Sir Ddinbych, roedd diffygion yn parhau i fod o fewn y broses gyllidebol ac roedd angen i Lywodraeth Cymru fynd i’r afael â’r rheiny.  Roedd mesurau darbodus dros y blynyddoedd diwethaf yn golygu bod y Cyngor mewn sefyllfa dda ac roedd yn bwysig dal ati i fod yn ddarbodus yn y dyfodol.  Roedd y Cynghorydd Ellis hefyd yn croesawu’r adborth gan y Pwyllgor Llywodraethu ac Archwilio ar ôl iddo adolygu’r Strategaeth a’r Cynllun Ariannol Tymor Canolig, gan annog derbyn yr holl argymhellion er mwyn bod mor agored â phosib’ ag aelodau a thrigolion.

Eglurodd y Pennaeth Cyllid ac Archwilio fanylion y setliad dros dro a gafwyd ym mis Rhagfyr 2024 a’i oblygiadau.  Yn fras, roedd swm Cyllid Allanol Cyfun dros dro’r Cyngor gan Lywodraeth Cymru ar gyfer 2025/26 yn £215.222 miliwn, o gymharu â’r swm o Gyllid Allanol Cyfun a gadarnhawyd ar gyfer 2024/25, sef £205.729 miliwn, a oedd yn gynnydd o £9.493 miliwn neu 4.6%, a oedd yn ffafriol o gymharu â chyfartaledd Cymru, sef 4.3%.  Roedd y gyllideb a gadarnhawyd yn cynnwys cyllid ychwanegol yn ystod y flwyddyn gan Lywodraeth Cymru (yn dilyn Cyllideb Llywodraeth y DU ym mis Hydref 2024) a oedd yn gyfanswm o £4.487 miliwn ynghlwm â chyflog athrawon, pensiynau athrawon a chyflogau staff nad oeddent yn athrawon.  Roedd y cyllid ychwanegol wedi cynyddu’r cyllid yn uwch na’r 4.6% uchod a’r wir effaith oedd cynnydd o £14.427 miliwn neu 7%.  Er bod y cynnydd i’r setliad yn gadarnhaol ac yn cael ei groesawu, byddai angen cynnydd o tua 11% i ariannu’r pwysau oedd ar y gyllideb, ac roedd eto angen cyfuniad o arbedion a chynnydd i Dreth y Cyngor ar gyfer hwnnw.  Roedd pwysau o £21.325 miliwn wedi’i nodi yng nghyllideb 2025/26 ac roedd y dull i osod cyllidebau cytbwys dros y blynyddoedd nesaf wedi’i bennu.  Roedd gwaith i wneud arbedion yn 2025/26 wedi’i fanylu, a rhagor o waith yn cael ei wneud a fyddai’n cael ei ystyried gan y Cabinet a’r Cyngor ym mis Chwefror 2025 a Gweithdy ar y Gyllideb i’r Aelodau ar 31 Ionawr i drafod y cynigion ynghlwm â’r gyllideb.  Yn olaf, atgoffwyd y Cabinet bod y Strategaeth a’r Cynllun Ariannol Tymor Canolig wedi’u hystyried mewn gwahanol bwyllgorau a gofynnwyd i’r Cabinet ystyried yr adborth diweddaraf gan y Pwyllgor Llywodraethu ac Archwilio fel mae’r adroddiad yn ei nodi.

Croesawai’r Cabinet y setliad gwell na’r disgwyl ond pwysleisiai fod y pwysau ar y gyllideb oedd wedi’i adrodd yn ystod y flwyddyn yn parhau ac er nad oedd mor ddifrifol â’r disgwyl, roedd bwlch sylweddol yn parhau i fod yn y gyllideb. Roedd angen mynd i’r afael â hwnnw wedi mwyn i’r Cyngor allu sicrhau cyllideb gytbwys yn 2025/26.  Diolchodd y Cabinet i’r Aelod Arweiniol, y Pennaeth Cyllid a’r Tîm Cyllid am eu gwaith caled ar ôl i’r setliad dros dro gael ei gyhoeddi ac am barhau i roi gwybodaeth i’r Aelodau am y newidiadau a’r sefyllfa hyd yma.

Ymatebodd yr Aelod Arweiniol a’r Pennaeth Gwasanaeth i gwestiynau fel a ganlyn –

·       egluro pam y byddai’r setliad dros dro’n annhebygol o newid yn sylweddol o ystyried na fyddai’r data sy’n cael ei ddefnyddio ar gyfer y fformiwla gyllid yn newid cyn y setliad terfynol ac roedd Llywodraeth Cymru hefyd wedi ymrwymo i fân newidiadau, gan fod yn gwbl ymwybodol y byddai angen i awdurdodau lleol weithio i osod eu cyllidebau cyn i’r setliad terfynol gael ei gyhoeddi

·       rhoi trosolwg o’r fformiwla gyllid a’r amrywiaeth o ganlyniad iddi yn y cynnydd oedd ar draws awdurdodau lleol, gyda setliad dros dro Sir Ddinbych ychydig yn well na chyfartaledd Cymru, sef 4.3%, a’r trafodaethau ynglŷn â’r posibilrwydd i Lywodraeth Cymru ddarparu cyllid sylfaenol ychwanegol yn y setliad terfynol ar gyfer yr awdurdodau lleol hynny oedd yn cael setliadau llai

·       manylu ar fanteision setliadau ar gyfer sawl blwyddyn er mwyn i’r Cyngor gynllunio â mwy o sicrwydd a chanolbwyntio’n fwy ar newidiadau tymor canolig yn hytrach na blwyddyn ymlaen llaw, yn enwedig o ystyried faint o bwysau sydd wedi wynebu awdurdodau lleol dros y blynyddoedd diwethaf.  Fodd bynnag, mae’n rhaid cydnabod hefyd fod setliadau ar gyfer sawl blwyddyn yn cael eu rhoi heb unrhyw wybodaeth sicr am amrywiadau yn y dyfodol, fel i chwyddiant, cyfraddau llog, ac ati, a fyddai’n effeithio ar gyllidebau.

Fe wnaeth y Cabinet hefyd drafod yr adborth gan y Pwyllgor Llywodraethu ac Archwilio.  Roedd y Cynghorydd Ellis yn credu bod y Cyngor eisoes yn gweithio’n unol â dau o’r argymhellion ynghlwm â chanolbwyntio ar ddarparu gwasanaethau statudol wrth osod cyllideb, a pharhau i roi’r wybodaeth ddiweddaraf i drigolion am benderfyniadau oedd yn cael eu gwneud a’u goblygiadau, ac roedd yn fodlon derbyn y rheiny.  Roedd y Cynghorydd Ellis hefyd o blaid y trydydd argymhelliad ynghlwm â chyfleu, yn ogystal ag opsiynau eraill, y lefel o Dreth y Cyngor a fyddai ei hangen i lenwi’r bwlch yn y gyllideb yn gyfan gwbl, a fyddai’n arwain at fwy o dryloywder o ran opsiynau.  Cytunai’r Arweinydd, gan ychwanegu y byddai cynnwys yr opsiwn hwnnw yn cyfrannu at y drafodaeth ac yn amlygu’r anawsterau a’r dewisiadau wrth ariannu gwasanaethau.

Gofynnodd y Cynghorydd Bobby Feeley, a oedd yn aelod o’r Pwyllgor Llywodraethu ac Archwilio, ragor o gwestiynau a chododd bryderon am yr argymhelliad posib’ i ddefnyddio Treth y Cyngor fel yr unig ffordd o lenwi’r bwlch yn y gyllideb.  Eglurodd y Cynghorydd Ellis nad oedd unrhyw fwriad o gyflwyno argymhelliad yn hynny o beth ond i gynnwys yr opsiwn er gwybodaeth a mwy o dryloywder i ddangos faint y byddai angen codi Treth y Cyngor i gau’r bwlch yn y gyllideb yn gyfan gwbl.  Roedd y Pwyllgor Llywodraethu ac Archwilio wedi derbyn y byddai’n opsiwn annymunol ond y dylid ei ystyried er hynny, gan ei fod yn un o’r offerynnau a oedd ar gael i’r Cyngor gan nad oedd cap ar Dreth y Cyngor.  Rhoddodd y Pennaeth Cyllid ragor o gyd-destun i drafodaethau’r Pwyllgor Llywodraethu ac Archwilio.  Cyn y setliad, roedd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru wedi dweud bod pwysau ar draws Cymru o £559 miliwn, a fyddai’n gofyn am gynnydd i gyfraddau Treth y Cyngor o dros 20% i’w ariannu i gyd.  Ychwanegodd y byddai modd adrodd ar y lefel o Dreth y Cyngor oedd yn angenrheidiol i ariannu’r pwysau ar gyllideb Sir Ddinbych yn y Gweithdy ar y Gyllideb i’r Aelodau ac yn adroddiadau’r dyfodol os oedd angen.

PENDERFYNWYD bod y Cabinet yn –

(a)      nodi effaith Setliad Dros Dro Llywodraeth Cymru ar gyfer 2025/26 yn adran 4.1 yn yr adroddiad a’r pwysau diweddaraf ar y gyllideb sydd yn adran 4.2 yn yr adroddiad; ac yn

(b)      derbyn yr adborth gan y Pwyllgor Llywodraethu ac Archwilio ac yn cymeradwyo eu hargymhellion fel y nodir yn adran 4.4 yn yr adroddiad.