Eitem ar yr agenda
Y WYBODAETH DDIWEDDARAF AM Y STRATEGAETH A CHYNLLUN ARIANNOL TYMOR CANOLIG AR GYFER 2025/26 - 2027/28
Derbyn adroddiad
gan y Pennaeth Cyllid ac Archwilio (copi ynghlwm) i roi’r wybodaeth ddiweddaraf
am y Strategaeth a Chynllun Ariannol Tymor Canolig ar gyfer 2025/26 – 2027/28.
Cofnodion:
Cyflwynodd y
Pennaeth Cyllid ac Archwilio, Liz Thomas, y Diweddariad i Strategaeth a
Chynllun Ariannol Tymor Canolig ar gyfer 2025/26 – 2027/28 (a gylchredwyd yn
flaenorol).
Cadarnhawyd bod dau
Weithdy Cyllideb wedi'u cynnal i drafod cynnwys yr adroddiad a gwahoddwyd yr
Aelodau Lleyg i fynychu fel sylwedyddion.
Roedd y
Strategaeth a’r Cynllun Ariannol Tymor Canolig hefyd wedi’u trafod yn y Cyngor
Llawn ar 12 Tachwedd 2024.
Rhan o rôl y Pwyllgor
Llywodraethu ac Archwilio oedd ceisio sicrwydd bod gan y Cyngor brosesau
effeithiol a chadarn mewn lle ar gyfer pennu cyllidebau cytbwys.
Yn ystod y
trafodaethau, codwyd y pwyntiau a ganlyn –
(i) Heb gyllid digonol, ni fyddai gan
ysgolion yr adnoddau hanfodol i ddarparu addysg ddigonol i blant, ac roedd hyn
yn peri pryder. Hefyd roedd y cynnydd
yng nghyfraniad Yswiriant Gwladol y cyflogwr bellach yn ychwanegu at y baich
ariannol.
Cadarnhawyd bod y ffigurau oedd wedi eu cynnwys yn yr adroddiad wedi eu
cyfrifo cyn cyllideb Llywodraeth y DU ac felly nid oeddent yn ystyried y
cynnydd yng nghyfraniad Yswiriant Gwladol y Cyflogwr. Nid oedd cadarnhad eto a fyddai'n ofynnol i
Awdurdodau Lleol dalu'r cyfraniad Yswiriant Gwladol ychwanegol ond rhagwelwyd y
byddai adnoddau ychwanegol yn cael eu darparu gan y Llywodraeth er mwyn
ariannu'r costau. Byddai effaith hefyd
ar gostau anuniongyrchol oherwydd y cynnydd hwn mewn cyfraniadau Yswiriant
Gwladol fyddai'n ychwanegu ymhellach at gostau.
(ii) Roedd aelodau'n ymwybodol bod
Arweinwyr a Phrif Weithredwyr 6 Awdurdod Lleol Gogledd Cymru wedi ysgrifennu at
y Prif Weinidog a'r Ysgrifenyddion Cabinet perthnasol yng Nghaerdydd
ynglŷn â'r cyllidebau a phwysleisiwyd bod angen hysbysu aelodau'r cyhoedd
am y pwysau ar gyllidebau yr Awdurdodau Lleol a sut yr oeddent yn delio â
hyn. Cadarnhawyd nad oedd ymateb wedi
ei dderbyn hyd yn hyn.
Cynigiodd Nigel
Rudd y pwyntiau canlynol –
(i) Roedd holl Gynghorau Cymru mewn
sefyllfa hynod o anodd ac angen osgoi senario methdaliad Adran 114 ar bob
cyfrif. Pe bai Sir Ddinbych yn dod o dan
orchymyn Adran 114 byddai Comisiynwyr yn cael eu penodi ac fe fyyddai
penderfyniadau'n cael eu gwneud heb unrhyw ystyriaeth i ddemocratiaeth yn lleol. Ni fyddai aelodau a swyddogion yn gallu
rheoli na dylanwadu unrhyw un o'r penderfyniadau.
(ii) Ar draws y DU roedd gwahaniaeth yn y
Dreth Gyngor rhwng Cymru a Lloegr. Yn
Lloegr cafodd y Dreth Gyngor ei chapio ar gynnydd o un ai 3% neu 5%. Yng Nghymru, ni chafodd y Dreth Gyngor ei
chapio. Os yn edrych i gynyddu Treth y
Cyngor er mwyn balansio’r llyfrau, roedd yn rhaid ystyried hyn fel opsiwn. Er enghraifft, os oedd angen cynnydd o 27% er
mwyn mantoli'r llyfrau ar gyfer yr Awdurdod Lleol ym mlwyddyn 1 roedd angen ei
gyflwyno fel opsiwn. Pe bai'r Awdurdod
Lleol yn cymeradwyo cynnydd mor fawr byddai'n mynd i'r afael â rhai materion
hanesyddol.
(iii) Er mwyn osgoi Adran 114, 'roedd yn
rhaid canolbwyntio ar y gwasanaethau statudol a hynny er gwaetha’r anfantais a
gostyngiad posibl mewn gwasanaethau dewisol neu anstatudol. Dywedodd pe na bai hynny'n cael ei wneud ac
os nad fyddai’r llyfrau'n gytbwys, y Comisiynwyr yn unol ag Adran 114 fyddai’n
penderfynu pa wasanaethau a ddarparwyd.
Roedd angen ffocws gwirioneddol anodd ar effaith gwasanaethau anstatudol
ym mhroses gosod y gyllideb. Fel
Pwyllgor Llywodraethu ac Archwilio roedd rhaid edrych ar yr holl opsiynau oedd
angen eu hystyried o ddifrif.
(iv) Roedd yr Awdurdod wedi perfformio'n
arbennig o dda yn ei strategaeth yn ystod y ddwy flynedd ddiwethaf ac y dylai
pawb fod yn falch o hynny ond ni allai barhau i fynd i'r afael â materion ar
sail mân doriadau yma ac acw. Roedd
angen iddo weld tystiolaeth fel aelod o'r Pwyllgor Llywodraethu ac Archwilio
bod yr holl opsiynau'n cael eu hystyried gan gynnwys yr opsiynau mwyaf
dadleuol.
Mewn ymateb i
sylwadau Nigel Rudd, cafwyd yr ymatebion a ganlyn –
(i) Cadarnhaodd y Cynghorydd Gwyneth
Ellis, Aelod Arweiniol Cyllid y byddai'n trafod gyda'r Pennaeth Cyllid yr
opsiwn o godi Treth y Cyngor.
(ii) Dywedodd y Cynghorydd Ellis hefyd y
byddai canolbwyntio ar wasanaethau statudol yn hynod gymhleth gan nad oedd
diffiniad eglur o be yn union oedd hyd a lled gwasanaeth e.e. llyfrgelloedd.
(iii) Ymatebodd Liz Thomas ynglŷn â
gwasanaethau statudol, gan ddweud mai dyna lle byddai Comisiynydd yn
canolbwyntio. Cytunodd hefyd gyda'r
Cynghorydd Ellis nad oedd y diffiniad o statudol yn gwbl eglur. Ni olygai bod yr holl wasanaethau statudol yn
cael eu hamddiffyn yn eu cyfanrwydd gan fod angen iddynt gael eu rhedeg yn dda
ac iddynt hefyd fod yn effeithlon yn y ffordd roeddynt yn darparu eu
gwasanaethau.
Cafwyd
trafodaethau pellach fel a ganlyn –
(i) Gofynnwyd i'r adrannau wneud arbedion,
a sut roedd yr elfen cyllid craidd yn cael ei chyflwyno i sicrhau bod y
gwasanaethau'n cael eu darparu.
Eglurodd Liz Thomas fod profion yn cael eu cynnal i weld effaith unrhyw
arbedion ar y gwasanaeth.
(ii) Sut y bwriedir ymdrin â chyllid ar
gyfer y cyfraniadau Yswiriant Gwladol y Cyflogwr ychwanegol?
Dywedodd Liz Thomas fod yr Adran Gyllid wrthi yn cyfrifo beth fyddai'r
costau ac y byddai angen iddynt fwydo’r wybodaeth i fewn i'r Cynllun Ariannol
Tymor Canolig a hynny ochr yn ochr â'r incwm ychwanegol a dderbyniwyd. Cadarnhawyd na fyddai'r costau'n cael eu nodi
heb gynnwys yr incwm ychwanegol.
Cadarnhaodd y Cadeirydd mai rôl y Pwyllgor Llywodraethu ac
Archwilio oedd sicrhau fod yr holl opsiynau'n cael eu hystyried, a'i farn ef
oedd y dylai pob opsiwn gael ei ystyried gan y Cabinet er mwyn sicrhau fod yr
aelodau ym meddiant y wybodaeth gyflawn.
Ar y pwynt hwn
canmolodd Nigel Rudd y Sesiwn Gyllideb a gynhaliwyd yn ddiweddar gyda
chyfraniadau rhagorol gan y Cynghorydd Gwyneth Ellis, Graham Boase a Liz Thomas. Canmolodd y broses hefyd a dywedodd ei fod
wedi bod yn un o'r sesiynau cyllideb gorau a welodd mewn unrhyw Awdurdod
Lleol.
PENDERFYNWYD bod y Pwyllgor Llywodraethu ac Archwilio
yn darparu’r adborth canlynol i'r Cabinet -
(i) Dylai’r
Cyngor wneud popeth o fewn ei allu i sicrhau ei fod yn parhau i ganolbwyntio ar
wasanaethau statudol fel ei fod yn cyflawni ei rwymedigaethau cyfreithiol a bod
dealltwriaeth glir gan swyddogion ac aelodau o beth oedd y gwasanaethau
statudol.
(ii) Dylid
cyflwyno ac ystyried yr holl opsiynau o ran Treth y Cyngor pa mor annymunol
bynnag ydynt er mwyn i aelodau gael yr ystod lawn o ffeithiau, gan ddangos y
risgiau a’r buddion, pan yn cymryd penderfyniadau.
(iii) Dylai'r
Cyngor wneud popeth o fewn ei allu i sicrhau bod gan drigolion wybodaeth glir a
dealladwy am y dewisiadau y mae'n rhaid i'r Cyngor eu gwneud ynghyd â
goblygiadau posibl y dewisiadau hynny.
Dogfennau ategol:
-
MTFS MTFP Nov 24 WELSH, Eitem 7.
PDF 240 KB
-
App 1 MTFP 25 26 Projection Oct 24, Eitem 7.
PDF 31 KB
-
App 2 Savings FV, Eitem 7.
PDF 135 KB
-
App 3 MTFS Oct, Eitem 7.
PDF 329 KB