Eitem ar yr agenda

Derbyn adroddiad gan y Pennaeth Cyllid ac Archwilio ar y sefyllfa ariannol ddiwygiedig a'r cynnydd ar strategaeth y gyllideb ar gyfer pennu'r gyllideb ar gyfer 2024/25 (copi amgaeedig).

 

Croesawodd y Cadeirydd Liz Thomas, Pennaeth Cyllid ac Archwilio i'r Pwyllgor. Dymunai ddymuniadau gorau i'r Pennaeth Cyllid ac Archwilio yn ei rôl newydd.

 

Cyflwynodd Aelod Arweiniol Cyllid, Perfformiad ac Asedau Strategol yr adroddiad (a ddosbarthwyd yn flaenorol) i'r Aelodau. Pwysleisiodd i'r Aelodau bod sefyllfa ariannol Sir Ddinbych ynghyd â phob awdurdod arall ledled Cymru yn ddigynsail o ran y gwagle ariannol. Felly roedd golygu bod y broses o bennu cyllideb gytbwys i fod yn llawer anoddach nag a welwyd yn flaenorol.

Roedd nifer o drafodaethau wedi eu cynnal a byddent yn cael eu cynnal i adolygu a monitro'r sefyllfa o gydbwyso cyllideb yr awdurdodau.

 

Adleisiodd y Pennaeth Cyllid ac Archwilio y sylwadau a wnaed gan yr Aelod Arweiniol. Ehangodd drwy ddweud bod yr adroddiad wedi'i gyflwyno i'r pwyllgor i ddiweddaru a rhoi sicrwydd ar y prosesau ar bennu'r gyllideb ar gyfer 2024/25.

Roedd adran gyntaf yr adroddiad yn rhoi manylion ynghylch lle roedd yr awdurdod ar hyn o bryd mewn perthynas â'r sefyllfa ariannol. Cafodd yr aelodau eu tywys i'r tabl a gynhwyswyd yn Atodiad 1 yr adroddiad, yn darparu'r rhagolwg diweddaraf. Dangosodd yr anhawster wrth ragweld y lefel bosibl o arian. Roedd colofn ychwanegol wedi'i chynnwys yn y tabl gyda'r ffigurau amcangyfrif diweddaraf yr oedd y tîm yn gweithio tuag atynt.

Nododd y tabl fod gan yr awdurdod bwysau cyllidebol ar gyfer 2024/25 gyda chyfanswm o £26 miliwn a ragwelir. Roedd y rhan fwyaf o'r pwysau hynny yn gysylltiedig â chyflog a chwyddiant, yn sgil gwasanaethau a arweiniwyd gan alw. Roedd y rhan fwyaf o'r risgiau oherwydd chwyddiant a chynnydd mewn cyflog. Roedd swyddogion yn monitro'r rhagfynegiadau chwyddiant a'r ffigurau cyfredol yn gyson.

Nid oedd yn ofynnol i'r awdurdod ganfod gwagle cydbwysedd mor uchel yn ystod y blynyddoedd diwethaf, pwysleisiwyd bod gan y cyngor hanes da o wneud arbedion ac effeithlonrwydd.

Roedd swyddogion yn tybio y byddai Llywodraeth Cymru yn darparu 3% i gefnogi'r bwlch cyllido. Nid oedd hynny'n cyd-fynd â'r lefelau uchel o chwyddiant a'r galw. Pwysleisiwyd y dybiaeth weithiol; Roedd swyddogion yn gweithio i ffigwr cynnydd o 7% yn y dreth gyngor. Nid oes unrhyw benderfyniadau wedi'u gwneud hyd yn hyn. Gyda'r holl dybiaethau cychwynnol hyn a fyddai'n gadael bwlch cyllido o £15 miliwn i'w ddarganfod.

 

Cafodd y strategaeth i adolygu ffyrdd o gau'r bwlch ei manylu yn yr atodiad. Byddai cynnydd mewn ffioedd a thaliadau yn unol â'r polisi ffioedd a thaliadau yn cael eu gwneud yn briodol. Roedd Penaethiaid Gwasanaeth a Chyfarwyddwyr Corfforaethol wedi cyflwyno cynigion arbedion ar raddfa fawr i'w hystyried. Roedd y cynigion hynny'n cael eu hadolygu gan y Tîm Gweithredol Corfforaethol. Pe bai unrhyw gynigion yn cael eu hystyried yn arbedion posibl, byddai proses ffurfiol yn dechrau gyda nifer o gamau cyn gwneud unrhyw benderfyniadau ffurfiol.

Cyflwynwyd nifer o gynigion arbedion anstrategol, a oedd yn cael eu hadolygu. Roedd pob maes o orwariant o fewn awdurdod yn cael eu hadolygu i adolygu'r meysydd hynny er mwyn atal gorwariant yn y dyfodol.

 

Roedd trafodaethau gydag ysgolion mewn perthynas â'r sefyllfa wedi digwydd. Byddai'r awdurdod yn parhau i ariannu cynnydd mewn chwyddiant o fewn ysgolion ond byddai dal yn ofynnol i ysgolion ddod o hyd i arbedion o rhwng 2-4%.

Byddai'r holl arbedion a awgrymwyd a gyflwynwyd yn arbed £8 miliwn ychwanegol a fyddai'n gadael bwlch sy'n weddill o £7.5 miliwn i gydbwyso'r gyllideb. Roedd llawer o waith a chyfathrebu yn cael ei wneud i drafod opsiynau ac roedd arbedion posibl wedi digwydd. Roedd nifer o gyfarfodydd yn cael eu cynnal i adolygu ardal arbedion posib.

Clywodd yr aelodau bod cynllun awgrym staff wedi cychwyn. Roedd y cynllun hwnnw wedi arwain at 150 o awgrymiadau a gyflwynwyd gan weithwyr a oedd yn cael eu hadolygu gan swyddogion cyllid a Phenaethiaid Gwasanaeth. Roedd disgwyl i'r Aelod Arweiniol ynghyd â Phennaeth Cyllid ac Archwilio gwrdd â holl arweinwyr grwpiau gwleidyddol i ystyried a datblygu ac awgrymiadau.

Cadwyd yr holl staff, ysgolion ac undebau llafur yn ymwybodol o'r sefyllfa a'r ffigurau newidiol.

Wrth symud ymlaen roedd swyddogion yn gweithio o adolygiad i'r rhagolygon a fyddai'n cael ei ddarparu i aelodau yn y flwyddyn newydd. Pwysleisiwyd bod 2024/25, 2025/26 a 2026/27 i gyd yn edrych yr un mor heriol.         

 

Pwysleisiodd y Cadeirydd mai'r rôl Llywodraethu ac Archwilio oedd adolygu proses y broses gyllidebol a chydbwyso'r gyllideb. Roedd angen sicrwydd bod popeth yn cael ei wneud i gyflawni cyllideb gytbwys yn 2024/25 a'r blynyddoedd dilynol. Roedd angen sicrwydd hefyd bod modd cyflawni'r holl gynigion arbed a'u bod yn cael eu cyflawni. Byddai angen monitro ac olrhain yr arbedion hynny.

Byddai'r Pwyllgor am gael gwybod am unrhyw effeithiau ar lywodraethu'r awdurdod o ganlyniad i'r mesurau arbed.

Yn dilyn y cyflwyniad manwl, ymhelaethodd yr Aelod Arweiniol a'r Swyddogion ar y pwyntiau canlynol:

·         Roedd yr Aelodau'n gwerthfawrogi'r anawsterau a wynebir gan yr awdurdod dros y blynyddoedd nesaf i fantoli cyllidebau. Fe wnaethant nodi'r bwlch cyllido mawr yr oedd angen ei lenwi. Mynegwyd pryderon bod rhai meysydd gwasanaeth dros y gyllideb ar hyn o bryd ac y byddai'n ei chael hi'n anodd dod o hyd i arbedion y gallent ymrwymo iddynt. Pwysleisiodd swyddogion y byddai'n rhaid gosod proses dros y tymor canolig i adolygu a monitro cydbwyso'r gyllideb.

·         Roedd swyddogion yn gweithio trwy'r cynigion cynilo, roedd rhai ymhellach ar y blaen nag eraill gyda rhai yn cael eu datblygu a'u datblygu. Byddai angen proses olrhain cynilion ar waith i sicrhau bod arbedion yn cael eu cyrraedd.

·         Roedd yr arbedion a nodwyd hyd yma yn nodi arbediad o £8 miliwn, y gobaith oedd y byddai arbedion ychwanegol yn cael eu nodi yn ystod y broses.

·         Roedd gwasanaethau a oedd ar hyn o bryd yn profi gorwariant yn feysydd lle mae galw mawr amdanynt, byddai hefyd yn ofynnol iddynt asesu unrhyw arbedion y gellid eu gwneud i leihau gorwariant a gwneud cynigion cynilo.

·         Nid y bwlch o £7.5 miliwn a adroddwyd heddiw oedd sut yr oedd swyddogion yn bwriadu cynnig mantoli'r gyllideb. Roedd angen gwaith a thrafodaethau pellach i leihau hynny drwy gau cyfrifon.

·         Byddai Archwilio Mewnol yn cael ei adolygu a'r ffordd orau o weithio yn y dyfodol. Teimlwyd y byddai angen i archwiliad mewnol weithio'n agos gyda'r Pennaeth Cyllid ac Archwilio i fonitro'r arbedion arfaethedig a chwblhau'r arbedion a gynigiwyd yn ystod y misoedd a'r blynyddoedd nesaf. Byddai unrhyw faterion yn cael eu cyflwyno i'r aelodau yn yr adroddiadau archwilio a gyflwynwyd i'r pwyllgor.

·         Roedd nifer o gynigion arbedion yn cael eu cyflwyno. Roedd un o'r rheini yn edrych ar y rôl y gallai Cynghorau Dinas, Tref a Chymuned chwarae ynddi yn rhai o'r cynigion arbed. Roedd angen i swyddogion adolygu ac asesu wrth symud ymlaen.

·         Roedd y broses o awgrymu staff wedi bod yn hynod o werth chweil. Roedd lefel yr ymgysylltiad wedi bod yn dda gyda nifer o awgrymiadau yn cynnig meysydd y gellid eu datblygu i leihau'r bwlch cyllido. Roedd yn bwysig sicrhau bod yr holl staff yn teimlo eu bod yn cymryd rhan ac yn gallu awgrymu ardaloedd ar gyfer arbedion.

·         Cadarnhawyd bod y Swyddog Adran 151 o fewn yr awdurdod wedi cyflwyno'r hysbysiad Adran 114 i'r awdurdod a'r archwilydd allanol. Roedd y Pwyllgor Llywodraethu ac Archwilio yn gyswllt pennaf â'r berthynas rhwng yr archwilydd allanol a'r awdurdod.

·         Yn ystod y blynyddoedd diwethaf ni chafwyd unrhyw Awdurdodau Cymreig a oedd wedi cyhoeddi hysbysiad Adran 114. Wrth edrych ar wasanaethau yn yr awdurdod fyddai'n parhau, byddai swyddogion yn edrych ar y gwasanaethau hynny oedd yn statudol a'r rhai anstatudol.

·         Clywodd yr Aelodau fod y Cynllun Ariannol Tymor Canolig yn cael sylw o dair blynedd ac roedd yn cael ei ddatblygu ar hyn o bryd. Byddai swyddogion yn edrych y tu hwnt i'r cynllun tair blynedd i daflunio cyllideb y dyfodol ond pwysleisiwyd ymhellach ymlaen edrychwch y lleiaf dibynnol y gallwch fod ar ddigwyddiadau.

·         Byddai cronfa liniaru'r gyllideb yn cwmpasu'r gorwariant ar gyfer blwyddyn ariannol 2023/24.

·         Rhaglen gyfalaf oedd un o'r prif gynigion arbedion a oedd yn cael eu hystyried. Yn yr adroddiad darparwyd ffigwr cynilo o £500,000 ar gyfer buddsoddiadau a benthyca hyn yn uniongyrchol gysylltiedig â benthyca newydd ar gyfer prosiectau cyfalaf.

·         Roedd data ar y cynigion a'r prosiectau cyfalaf wrth symud ymlaen o ran uchelgais yr awdurdod ar gael. Efallai y bydd angen ei adolygu i alinio'r hyn y gellir ei gyflawni a'r hyn a oedd yn fforddiadwy i reoli disgwyliadau.

·         Roedd pob maes, gan gynnwys darparu gwasanaethau, yn cael eu hadolygu ac yn ystyriaethau wrth adolygu arbedion posibl.

·         Gweithredodd yr awdurdod gyfrif refeniw tai a adroddwyd i'r Cabinet fel rhan o adroddiad monitro'r gyllideb. Adroddwyd am weithgarwch y cyfrif refeniw tai i waith craffu'r Cabinet a Chymunedau ac o bosibl Craffu ar Berfformiad yn dibynnu ar natur yr adroddiad. Cadarnhaodd swyddogion y byddai'n edrych ar rôl y Pwyllgor Llywodraethu ac Archwilio mewn perthynas â'r Cyfrif Refeniw Tai i weld lle byddai rôl y Pwyllgor.

Gofynnodd yr Aelodau a oedd unrhyw amrywiadau neu faterion yn codi yn ystod y misoedd nesaf bod y pwyllgor yn ymwybodol o'r materion hynny a chyflwynir adroddiad mewn cyfarfod i'w drafod cyn y diweddariad nesaf a drefnwyd ym mis Mehefin 2024.

 

PENDERFYNWYD bod y Pwyllgor Llywodraethu ac Archwilio yn nodi cynnwys y strategaeth gyllideb y cytunwyd arni gan y Cabinet ar gyfer pennu cyllideb 2024/25. Gofynnodd yr Aelodau am rannu unrhyw ddigwyddiadau neu wyriadau sylweddol o'r amcanestyniad presennol gyda'r Pwyllgor.