Eitem ar yr agenda

Ystyried adroddiad sy’n crynhoi Adroddiad Archwilio Cymru ar Barodrwydd y Sector Cyhoeddus ar gyfer Sero Carbon Net erbyn 2030 ac sy’n darparu ymatebion Swyddogion i’r pum Cais am Weithredu (copi ynghlwm).

Croesawodd y Cadeirydd y Cynghorydd Barry Mellor Aelod Arweiniol dros yr Amgylchedd a Thrafnidiaeth ynghyd â Rheolwr y Rhaglen Newid Hinsawdd i'r cyfarfod. Cyn hynny roedd yr adroddiad wedi ei gyflwyno er gwybodaeth i'r pwyllgor. Bryd hynny fe benderfynodd y pwyllgor ei fod am dderbyn adroddiad ffurfiol i'w drafod.

 

Cyflwynodd yr Aelod Arweiniol dros yr Amgylchedd a Thrafnidiaeth yr adroddiad (a gylchredwyd yn flaenorol) i aelodau. Roedd yr adroddiad yn crynhoi Adroddiad Archwilio Cymru ar Barodrwydd Sector Cyhoeddus ar gyfer Sero Net Carbon erbyn 2030. Roedd yn rhoi ymatebion i'r Swyddogion i'r pum Galwad am weithredu (atodiad2). 

 

Pwysleisiodd wrth aelodau'r rheswm dros yr adroddiad oedd sicrhau bod yr Aelodau yn cael gwybod amdanynt ac yn gallu craffu ar arsylwadau a gweithredoedd yn dilyn archwiliad allanol sy'n berthnasol i Gyngor Sir Ddinbych.

Diolchodd Rheolwr y Rhaglen Newid Hinsawdd i'r aelodau am y gwahoddiad i gyflwyno'r adroddiad i aelodau. Atgoffodd aelodau fod dyletswydd ddeddfwriaethol gan yr Awdurdod o fewn Cymru i gyflawni diffygion sero net yng Nghymru erbyn 2050. Uchelgais benodol o hynny oedd y Sector Cyhoeddus Sero Carbon Net Cymru erbyn 2030. Ers 2021 roedd Llywodraeth Cymru wedi gofyn i bob corff sector cyhoeddus yng Nghymru adrodd ar eu diffygion carbon bob blwyddyn. Clywodd yr aelodau fod Archwilio Cymru wedi cynnal adolygiad manwl o Gyngor Sir Ddinbych ym mis Rhagfyr 2020 i fis Mehefin 2021 ar y pwnc hwn, yn benodol ei allu i gyflawni ei uchelgeisiau amgylcheddol. Cyhoeddwyd yr adroddiad terfynol ym mis Hydref 2021 a daeth i'r casgliad fod y Cyngor yn gwneud cynnydd ardderchog o ran ymgorffori ei uchelgeisiau amgylcheddol.

Er na wnaeth Archwilio Cymru argymhellion penodol yn eu Report of Public Sector Readiness for Net Carbon erbyn 2030 o ystyried natur lefel uchel eu hadolygiad, cynigiodd yr adroddiad bum galwad am Gamau Gweithredu i sefydliadau eu hystyried. Arweiniwyd yr aelodau drwy bob un mor fanwl yn yr adroddiad.

Tynnodd sylw at ddefnyddioldeb atodiad2 adroddiad Archwilio Cymru wrth ddelweddu'r fframwaith deddfwriaethol a pholisi sy'n sail i ddatgarboneiddio.

 

Roedd yr adroddiad hwn yn pryderu am ddatgarboneiddio yn unig a parodrwydd y sector cyhoeddus i gyrraedd y nod sero net hwnnw.

 

Cadarnhaodd Gwilym Bury, cynrychiolydd Archwilio Cymru fod darn o waith wedi'i wneud gan Archwilio Cymru a'i fod yn adroddiad cadarnhaol. Rhan allweddol yr adroddiad oedd yr Ymatebion Rheoli a'r hyn roedd yr awdurdod yn bwriadu ei wneud yn unol â'r camau gweithredu.

 

Diolchodd y Cadeirydd i'r swyddogion am y cyflwyniad manwl.

Yn ystod y drafodaeth trafodwyd y meysydd canlynol yn fanylach:

·         Nid oedd unrhyw gynlluniau i gynnwys hepgoriadau o stoc tai cymdeithasol a ddargedwir gan ddarparwyr tai cymdeithasol eraill, tai yn y sector rhentu preifat a pherchennog yn meddiannu tai o fewn y targedau Net Carbon Zero. Y ddau ar gyfer targedau Llywodraeth Cymru yn y Sector Cyhoeddus a Strategaeth Newid Hinsawdd ac Ecolegol lleol Cyngor Net Sero erbyn targed 2030. Roedd cyfrifoldeb deddfwriaethol i leihau carbon o dai.

·         Roedd gweithio gartref wedi dechrau cael ei fesur o ddata 2021/22. Yn ôl y tybiwyd, byddai Sir Ddinbych yn cynnwys bod data carbon o fewn mesur sero net lleol yn dilyn adolygu'r strategaeth. Ar gyfer y flwyddyn 2021/22 roedd yr hepgoriadau o staff sy'n gweithio gartref yn cyfateb i 3.68 tunnell, o'i gymharu â'r carbon a hepgorwyd gan staff sy'n cymudo i waith o 2141 tunnell. Doedd gofyn i weithwyr weithio o adref ddim yn cynyddu'r carbon cymaint â'r arbediad a wnaed o beidio cymudo.   

·         Fe wnaeth Archwilio Cymru adolygiad o Stoc Tai Cyngor yn 2018. Er nad oedd Safonau Cydraddoldeb Tai Cymru yn sôn yn benodol am dargedau carbon, roedd yn cynnwys targedau effeithlonrwydd ynni. Roedd Llywodraeth Cymru wrthi'n ymgynghori ar safon newydd yn lle Safon Cydraddoldeb Tai Cymru.  ...

·         Roedd gan bob ffynhonnell hepgor darged ar gyfer 2030, oedd wedi'i rannu â 9 i roi targed blynyddol. Recordiwyd y cyfan ar Verto a'i adrodd yn flynyddol.

·          

·         Y gyllideb oedd yn gysylltiedig â'r rhaglen Newid Hinsawdd ac Ecolegol roedd yn arian ar gyfer staffio a sicrhau adnoddau ar ei chyfer. Roedd arian hefyd yn gyllideb ar gyfer cyfalaf, wedi'i ariannu drwy fenthyca darbodus. Ar hyn o bryd roedd hynny'n £8.38miliwn, cafodd yr Awdurdod ei ymrwymo ar gyfer tair blynedd gyntaf y Strategaeth. Roedd swyddogion wedi llwyddo i dynnu grantiau allanol i lawr er mwyn lleihau'r baich benthyca ar y cyngor. 

·         Gofynnodd yr aelodau a fyddai modd darparu'r hyfforddiant llythrennedd Carbon ar gyfer aelodau lleyg yr awdurdod. Roedd cwrs e-ddysgu ar Gyflwyno i Newid Hinsawdd. Gofynnwyd i'r holl weithwyr gwblhau'r dysgu hwn. Gofynnodd yr aelodau a fyddai modd dosbarthu e-bost gyda manylion hyfforddiant i aelodau.

·         Roedd y Net Carbon Zero yn bwydo i mewn i'r rhaglen waith ar draws y Cyngor, bu'n rhaid adolygu'r gallu i fwydo i strategaethau megis strategaeth gynllunio'r gweithlu ychydig yn wahanol. Roedd gan bob Gwasanaeth gynllun gweithlu i adolygu'r gwasanaeth angen er mwyn sicrhau bod capasiti staff yn cael ei wneud er mwyn cyflawni'r holl amcanion.

·         Fe wnaeth swyddogion ymddiheuro am oruchwylio peidio â chynnwys anweithiau yn y gadwyn gyflenwi yn ymateb y rheolwyr ar yr A5. Cafodd diffygion i'r gadwyn gyflenwi eu monitro a'u hadolygu a'u hadrodd i Lywodraeth Cymru yn flynyddol. Cafodd targed lleol ar gyfer lleihau 35% o hepgoriadau'r gadwyn gyflenwi erbyn 2030 ei weithio tuag ato. 

·         Nid oedd gan yr awdurdod arian i fuddsoddi yn y tymor hir. Roedd buddsoddiadau ar sail dros dro, tymor byr. Roedd yr arian ar gyfer y strategaeth hon yn cael ei fenthyg yn unig.

·         Roedd strategaeth rheoli asedau newydd o dan y broses gymeradwyo ar hyn o bryd. Roedd yn mynd drwy'r broses wleidyddol ar gyfer ymgynghori. Roedd gwaith partneriaeth gyda thrydydd parti yn amlwg fel dal swyddfa'r Crwner yn Neuadd y Sir ymysg eraill. Y gobaith oedd y byddai gweithio mewn partneriaeth yn y dyfodol yn digwydd.

·         Pwysleisiodd swyddogion ei fod yn darged heriol erbyn 2030. Roedd y targedau gafodd eu gosod yn uchelgeisiol ond roedd swyddogion yn archwilio pob llwybr i leihau carbon ar draws y cyngor.

·         Nodwyd bod y Cyngor wedi dangos Arweinyddiaeth wrth fabwysiadu'r strategaeth, dangoswyd arweinyddiaeth wleidyddol drwy'r Aelod Arweiniol a chymeradwyaeth gan yr holl aelodau. Roedd y Prif Weithredwr wedi dangos arweinyddiaeth fel Arweinydd Strategol ar gyfer yr Ymateb Argyfwng Hinsawdd ac Ecolegol. Fel awdurdod dangoswyd ymrwymiad cryf i gyflawni'r strategaeth.

·         Roedd risg gorfforaethol 45 yn risg amlwg o ran peidio â chyrraedd y targedau a osodwyd. Cafodd ei fonitro gan y fethodoleg rheoli risg corfforaethol.

 

 

Diolchodd y Cadeirydd i'r swyddogion am yr ymateb manwl i gwestiynau'r aelodau.

Awgrymodd y Swyddog Monitro fod y pwyllgor yn derbyn adroddiad ar yr adolygiad o'r strategaeth cyn iddo gael ei gyflwyno i'r Cyngor Llawn er mwyn rhoi sicrwydd i bryderon yr aelod.

 

Cadarnhaodd y Prif Archwilydd Mewnol ei fod wedi addo y byddai archwilwyr yn gofyn ym mhob archwiliad beth oedd pob ardal gwasanaeth yn ei wneud ar gyfer y fenter lleihau carbon o fis Ebrill 2023.

Clywodd yr aelodau y byddai adroddiad perfformiad blynyddol ychwanegol yn cael ei gwblhau. Byddai hyn yn cynnwys hunan-asesiad ynghylch meysydd llywodraethu allweddol fel y rhaglen hon.

 

PENDERFYNODD,

     I.        Bod Aelodau wedi ystyried yr adroddiad, y pum galwad cysylltiedig i weithredu, yr angen a nodwyd i sefydliadau fod yn feiddgar ac arloesol a'r datganiad na fydd yr Archwilydd Cyffredinol yn beirniadu sefydliadau am fentro a reolir yn dda i fynd i'r afael â'r her ddigynsail hon.

    II.        Bod Aelodau yn ystyried ymatebion swyddogion i'r pum galwad i weithredu, gan roi adborth fel y bo'n briodol.

  III.        Cytunodd yr aelodau hwnnw y dylid dosbarthu cyfathrebu i aelodau gan gynnwys Adroddiad Archwilio Cymru ac Ymateb y Rheolwyr.