Eitem ar yr agenda

Ystyried adroddiad gan y Cynghorydd Arwel Roberts, Cadeirydd y Pwyllgor Craffu Perfformiad (copi yn amgaeedig), sy’n argymell bod y Cabinet, ar ran y Cyngor, yn rhoi pwysau ar Lywodraeth Cymru i ddarparu cefnogaeth ariannol ddigonol i awdurdodau lleol i’w helpu i gael gwared ar ddefnyddio nwyddau na ellir eu hailgylchu a hwyluso mesurau lleihau carbon yng Ngwasanaethau Arlwyo Ysgolion.

PENDERFYNWYD bod y Cabinet, ar ran y Cyngor, yn ysgrifennu at Lywodraeth Cymru yn gofyn iddynt -

(a)       weithio gydag awdurdodau lleol ar draws Cymru i geisio lleihau a dileu’r arfer o ddefnyddio plastig untro a nwyddau na ellir eu hailgylchu yn y cyflenwad, ac wrth baratoi a gweini prydau ysgol;

(b)       darparu adnoddau ariannol digonol i’r holl awdurdodau lleol i’w galluogi i ddeall yr amcanion uchod a hwyluso mesurau lleihau carbon o fewn eu Gwasanaethau Arlwyo Ysgolion wrth sicrhau bod gwasanaeth prydau ysgol cynaliadwy yn cael ei ddarparu, a

(c)        bod y Cabinet, ar ran y Cyngor, yn ysgrifennu at Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru yn gofyn am eu cefnogaeth i lobïo Llywodraeth Cymru i ddatblygu’r mesurau a nodi yn (a) a (b) uchod.

Ar wahoddiad yr Arweinydd, cyflwynodd y Cynghorydd Arwel Roberts, Cadeirydd y Pwyllgor Craffu Perfformiad, yn argymell bod y Cabinet, ar ran y Cyngor, yn rhoi pwysau ar Lywodraeth Cymru i ddarparu cefnogaeth ariannol ddigonol i awdurdodau lleol i’w helpu i ddileu defnyddio nwyddau nad oes modd eu hailgylchu, a hwyluso mesurau lleihau carbon o fewn Gwasanaeth Arlwyo Ysgolion, heb gyfaddawdu ar eu gallu i ddarparu gwasanaeth prydau ysgol hyfyw a chynaliadwy.

Cyfeiriodd y Cynghorydd Roberts ar y gwaith a wnaed, gyda bwriad i ddileu defnydd nwyddau nad oes modd eu hailgylchu yn y gwasanaeth i gefnogi uchelgais y Cyngor i fod yn ddi-garbon erbyn 2030.  Adroddodd ar drafodaeth fanwl y Pwyllgor mewn perthynas â’r pwnc a chyfraniadau gwerthfawr i’r drafodaeth gan ddau ddisgybl oedd yn cynrychioli Ysgol Dinas Brân.  Tynnwyd sylw’r Cabinet at y pwysau ariannol sylweddol oedd yn wynebu’r gwasanaeth, a’i ddibyniaeth ar incwm o werthu diodydd mewn poteli plastig i ddarparu prydau maethlon a chost effeithiol i ddisgyblion, ynghyd â phwysau ychwanegol i ddod i ddarparu prydau ysgol am ddim i bob disgybl ysgol gynradd, a oedd yn cymhlethu materion ymhellach.  Diolchwyd i Ysgol Glan Clwyd am gynnal cyfnod prawf diodydd yn eu hymdrechion i fynd i’r afael â’r broblem a oedd yn amlygu’r costau sy’n gysylltiedig â’r dull hwnnw a’r heriau cysylltiedig.  Roedd yn glir bod pwysau ariannol a staffio ar y gwasanaeth, cyfyngiadau amser i weini prydau, dim digon o le yn y ffreutur a’r angen i addysgu disgyblion i ddychwelyd eu cytleri yn ei gwneud yn anodd ar hyn o bryd i leihau’r ddibyniaeth ar ddeunyddiau nad oes modd eu hailgylchu ac ôl troed carbon y gwasanaeth, wrth baratoi prydau ysgol maethlon ond fforddiadwy.  Mae ymrwymiad y gwasanaeth i leihau ei ôl troed carbon a defnyddio deunyddiau nad oes modd eu hailgylchu wedi cael eu nodi, yn ogystal â’r angen i ddatblygu gwasanaeth hyfyw.  O ganlyniad, teimlwyd y dylid mynd at Lywodraeth Cymru i geisio ei chefnogaeth ar gyfer awdurdodau’n genedlaethol i gyflawni’r nodau hynny.  Gofynnwyd i’r Cabinet ysgrifennu at Lywodraeth Cymru yn gofyn iddynt weithio gydag awdurdodau lleol ledled Cymru i leihau a dileu ei ddefnydd o blastigion untro neu gynnyrch nad oes modd ei hailgylchu yn y gwasanaeth a darparu adnoddau ariannol digonol at y dibenion hynny, a hwyluso mesurau lleihau carbon gan ddarparu gwasanaeth cynaliadwy.

Diolchodd yr Arweinydd i’r Cynghorydd Roberts am yr adroddiad a gwaith y Pwyllgor Craffu, ac roedd yn falch o nodi cyfranogiad pobl ifanc fel rhan o’r broses honno i sicrhau fod ganddynt lais yn y materion sy’n effeithio ar eu dyfodol.

Diolchodd y Cynghorydd Huw Hilditch-Roberts i’r Pwyllgor Craffu am eu gwaith, ac roedd yn cefnogi’r argymhellion yn llwyr, o wybod y gefnogaeth ariannol sydd ei angen i gyflawni nodau mewn perthynas â lleihau defnydd a dibyniaeth ar blastigion untro.  Fe ymhelaethodd ar y cyfnod prawf diodydd yn Ysgol Glan Clwyd, a’r heriau a wynebir ynghyd, o ran yr effaith ariannol sylweddol: tua £220,000 y flwyddyn ar gyfer stopio gwerthu diodydd mewn ysgolion uwchradd a £200,000 y flwyddyn ar gyfer gwerthu/tywallt diodydd i gwpanau y gellir eu hailddefnyddio.  Roedd problemau hefyd o ran cwpanau y gellir eu hailddefnyddio ddim yn cael eu dychwelyd.  Er bod y gwasanaeth wedi ymrwymo i leihau ei ddefnydd o blastigion, roedd anawsterau o ran y costau ariannol sy’n gysylltiedig gyda’r nod hwnnw, a’r model presennol ar gyfer arlwyo mewn ysgolion.  Roedd ehangu’r gwasanaeth i ddarparu prydau ysgol am ddim ar gyfer disgyblion cynradd yn codi heriau ychwanegol hefyd, yn nhermau ei ddarpariaeth a’i effaith ar y gwasanaeth yn y dyfodol.

Ystyriodd y Cabinet yr adroddiad ac roedd y drafodaeth yn canolbwyntio ar y pwyntiau canlynol -

·         Cydnabu’r Cynghorydd Julian Thompson-Hill yr anawsterau sy’n wynebu’r gwasanaeth wrth geisio bodloni uchelgeisiau amgylcheddol ac roedd yn llwyr gefnogi’r argymhelliad i ymgysylltu gyda Llywodraeth Cymru o ran hynny.  O wybod bod hyn yn fater cenedlaethol ac i gryfhau safle’r Cyngor ymhellach, fe gynhigiodd argymhelliad ychwanegol i geisio cefnogaeth hefyd gan Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru (CLlLC) i ddatblygu’r mesurau hynny. Mynegodd y Cynghorwyr Huw Hilditich-Roberts ac Arwel Roberts eu cefnogaeth o’r cynnig er mwyn cyflwyno safle cyfunol ac unedig ar y mater.

·         Amlygodd y Cynghorydd Brian Jones, yn dilyn y drafodaeth yn y Pwyllgor Craffu, bod y ddau ddisgybl o Ysgol Dinas Brân wedi siomi nad oedd mwy y gellir ei wneud ar y cam hwn er mynd i’r afael â’r mater, ac roedd yn hyrwyddo gweithio ar y cyd a gohebiaeth reolaidd gydag ysgolion a phobl ifanc i ganfod datrysiadau arloesol er mwyn symud y rhaglen newid hinsawdd ymlaen.

·         Nododd y Pennaeth Priffyrdd a Gwasanaethau Amgylcheddol y siom a’r rhwystredigaeth nad oedd datrysiad cyflym yn bosib yn yr achos hwn, o wybod y cymhlethdodau sy’n gysylltiedig, a phwysleisiodd ymrwymiad ac ymdrechion y gwasanaeth i’r perwyl hwnnw.  Yn sgil y gofynion newydd ar gyfer prydau ysgol am ddim, roedd angen i’r gwasanaeth ganolbwyntio ar gyflawni’r gwaith hwnnw dros y deuddeg mis nesaf, ac er y gallai gymryd hirach i gyflawni nodau’r gwasanaeth o leihau carbon a phlastigion untro, roedd pawb wedi ymrwymo i ddatrys y mater.

·         Gofynnodd y Cynghorydd Bobby Feeley a fyddai budd mewn cysylltu’r gofyniad am ddarpariaeth prydau ysgol am ddim mewn ysgolion cynradd gyda’r nodau o ddileu plastigion untro yn y gwasanaeth, a’u hadolygu ar y cyd.  Cynghorodd swyddogion bod y ddarpariaeth prydau ysgol am ddim yn fater mewn ysgolion cynradd, a bod y mater o ran plastigion untro yn bennaf yn fater mewn ysgolion uwchradd, gan ei fod yn ymwneud â gwerthu diodydd mewn poteli plastig, ac o ganlyniad i hynny, roeddent yn faterion ar wahân.

·         Mewn ymateb i gwestiynau gan y Cynghorydd Mark Young, tynnwyd sylw at y cynnydd da a waned o ran lleihau plastig mewn meysydd gwahanol o’r gwasanaeth, fel y nodwyd yn yr adroddiad, ond oedd yr elfen benodol hon sy’n ymwneud â gwerthu diodydd mewn ysgolion uwchradd wedi profi’n heriol am y rhesymau a amlinellwyd; nid oedd digon o gyllid yn y gyllideb gyfredol i dalu am yr elfen hon, ac o ganlyniad, byddai cost o ddarparu’r newid angen cael ei ddiwallu gan gynnydd i gost prydau ysgol neu basio’r costau ymlaen i ysgolion.  Nodwyd nad oedd Ysgol Glan Clwyd yn dymuno dychwelyd i werthu diodydd mewn cynwysyddion plastig a fyddai’n gadael diffyg ariannol y byddai’n rhaid ei fodloni; roedd yn aneglur hefyd a fyddai cyflwyno prydau ysgol am ddim yn creu pwysau ariannol.

Estynnodd yr Arweinydd wahoddiad i gwestiynau gan Aelodau nad oeddent yn y Cabinet, ond o wybod y nifer o gwestiynau a godwyd ynghylch materion ehangach, a fyddai wedi bod yn well wrth graffu ar yr eitem i ddechrau, gofynnodd i gyfyngu’r cwestiynau i argymhellion y Pwyllgor Craffu, fel y manylwyd yn yr adroddiad er mwyn datblygu’r broblem.  Nododd swyddogion argymhellion yr aelodau ac ymateb i’r cwestiynau a ofynnwyd -

·         cadarnhawyd nad oedd y mwyafrif o gwpanau y gellir eu hailddefnyddio a ddarparwyd i hwyluso’r cyfnod prawf diodydd wedi cael eu dychwelyd, ac wedi’u canfod mewn amryw leoliad, rhai wedi cael eu torri, ac ystyriwyd bod llawer wedi cael eu cymryd gan y disgyblion; roedd staff yn edrych am y cwpanau o amgylch yr ysgol yn rheolaidd i’w dychwelyd i’r ffreutur.

·         nid oedd Ysgol Glan Clwyd yn dymuno dychwelyd i werthu diodydd mewn cynwysyddion plastig, ond i wneud y cyfnod prawf yn nodwedd barhaol, byddai angen £20,000 ychwanegol ar yr ysgol bob blwyddyn, ac ni fyddai hyn yn gallu cael ei ddiwallu gan y gwasanaeth; er y byddai deialog reolaidd yn parhau gyda’r ysgol, byddai angen iddynt ganolbwyntio ar sut i ddiwallu’r diffyg cyllid wrth symud ymlaen.

·         esboniwyd yr angen i gydymffurfio gyda chanllawiau Llywodraeth Cymru ar faetheg a bwyd mewn ysgolion, a oedd yn golygu gwerthu dŵr, diodydd ffrwythau a llaeth, heb swigod i’w gwerthu gan y gwasanaeth mewn ysgolion.

·         o ran yr awgrymiad i roi pwysau ar Lywodraeth y DU i newid y ddeddfwriaeth genedlaethol a gwahardd cynhyrchu plastigion untro, roedd yr Arweinydd yn teimlo, o wybod argymhellion Craffu a chymhlethdodau’r materion yn lleol, y dylid ceisio cefnogaeth Llywodraeth Cymru a CLlLC i ddechrau.

Amlygodd y Cynghorydd Emrys Wynne yr angen i barhau gyda’r gwaith yn y gwasanaeth arlwyo ysgolion a cheisio cyflawni nod y Cyngor o leihau plastigion untro, a darparodd y Cynghorydd Huw Hilditch-Roberts sicrwydd mai uchelgais y gwasanaeth oedd bod yn ddi-blastig a lleihau carbon lle bo’n bosib, gydag awydd gan y gwasanaeth ac ysgolion o ran hynny.  Esboniodd, oherwydd y costau ariannol sylweddol sy’n gysylltiedig â datblygu’r elfen sy’n ymwneud â gwerthu diodydd mewn cynwysyddion untro, nid oedd yn bosibl gwneud hyn ar hyn o bryd, ac o ganlyniad bu argymhelliad i geisio cyllid ychwanegol gan Lywodraeth Cymru i’r perwyl hwnnw a hwyluso’r mesurau lleihau carbon.

Ar ôl ystyried adroddiad y Pwyllgor Craffu a’r argymhellion, yn ogystal â’r argymhelliad ychwanegol a gynhigiwyd gan y Cynghorydd Julian Thompson-Hill -

PENDERFYNWYD Bod y Cabinet, ar ran y Cyngor, yn ysgrifennu at Lywodraeth Cymru yn gofyn iddynt -

(a)       weithio gydag awdurdodau lleol ledled Cymru mewn ymgais i leihau a dileu’r arfer o ddefnyddio plastigion untro a deunyddiau nad oes modd eu hailgylchu wrth gyflenwi, paratoi a gweini prydau ysgol;

(b)       darparu adnoddau ariannol digonol i bob awdurdod lleol i’w galluogi i wireddu’r amcanion uchod, a hwyluso mesurau lleihau carbon o fewn Gwasanaethau Arlwyo Ysgolion, gan sicrhau darpariaeth gwasanaeth prydau ysgol cynaliadwy, a

(c)        bod y Cabinet, ar ran y Cyngor, yn ysgrifennu at Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru yn ceisio eu cefnogaeth i roi pwysau ar Lywodraeth Cymru i ddatblygu’r mesurau a nodwyd yn (a) a (b) uchod.