Eitem ar yr agenda

Ystyried adroddiad gan y Swyddog Cymraeg (copi wedi'i amgáu) yn diweddaru'r pwyllgor ar ganfyddiadau'r Pwyllgor - meysydd i'w gwella a meysydd i'w hyrwyddo yn ystod 2021.

Cyflwynodd Swyddog y Gymraeg (SIG) ganlyniadau Adroddiad Monitro Comisiynydd y Gymraeg. Bob blwyddyn, mae Comisiynydd y Gymraeg yn cynnal gwiriadau ymhlith sefydliadau sy’n gweithredu Safonau’r Gymraeg statudol i sicrhau bod y sefydliadau hynny’n cydymffurfio â’r ddeddfwriaeth.

Mae tîm y Comisiynydd hefyd yn trefnu cyfarfod blynyddol i drafod y canfyddiadau ac i adrodd ar gynnydd Adroddiad Blynyddol Monitro’r Gymraeg. Eglurodd Dylan Jones, ar ran y Comisiynydd, ffordd newydd y Comisiynydd o weithio o eleni ymlaen i edrych ar gydymffurfiaeth sefydliadau â'r safonau perthnasol. Recriwtio oedd eu blaenoriaeth.

Y canfyddiadau – Cyflenwi Gwasanaethau –

Yn ystod Mai a Mehefin 2021, cafodd swyddogion comisiynydd y Gymraeg brofiadau negyddol wrth ohebu â’r Cyngor drwy dderbyn ymatebion uniaith Saesneg i ohebiaeth a anfonwyd drwy ffurflen ar-lein y Cyngor. Eglurodd y Swyddog Iaith y broses pan dderbyniodd y Cyngor ohebiaeth o'r fath ac eglurodd ei bod wedi ei thrafod gyda rheolwyr yr adrannau perthnasol. Mae’n ymddangos mai camgymeriadau swyddogion unigol oedd ar fai. Anfonwyd neges at reolwyr i'w rhaeadru i'w holl staff

Yn ystod arolygon 2021-22, roedd rhannau o'r neges awtomataidd wrth ffonio prif rif y Cyngor yn aneglur. Darganfu'r ymchwiliad nad oedd pob dogfen a ffurflen yn cynnwys datganiad ar y fersiynau Saesneg eu bod hefyd ar gael yn Gymraeg. Roedd 1 enghraifft o ddogfen nad oedd yn cydymffurfio â safon 49, sef: Canllaw Gwybodaeth Ysgolion Sir Ddinbych 2021-22, yn ogystal â dwy enghraifft o ffurflen nad oedd yn cydymffurfio â safon 50A. Y rhain oedd: Ffurflen pryder/cwyn Cyngor Sir Ddinbych.

Yn olaf, bu swyddogion Comisiynydd y Gymraeg ar ddau ymweliad â derbynfa swyddfeydd y Cyngor yn Caledfryn, Dinbych. Ni chawsant unrhyw wasanaethau Cymraeg yn ystod y naill ymweliad na'r llall. Nododd y Swyddog Iaith Gymraeg fod un aelod o staff (dysgwr Cymraeg) wedi gadael, ac felly awgrymodd y Swyddog Iaith Gymraeg benodi siaradwr Cymraeg cyn y pandemig. Roedd y cynnig yn dal yn ei le, ac o ganlyniad, byddai derbynnydd Cymraeg ei iaith yn cael ei neilltuo unwaith y byddai'r dderbynfa yng Nghaledfryn yn ailagor.

Llunio Polisi

Nodwyd bod tystiolaeth hunanasesiad y Cyngor wrth ystyried effaith penderfyniadau polisi ar y Gymraeg yn gadarnhaol. Trafodwyd y posibilrwydd o archwilio hyn ymhellach i greu enghraifft o arfer effeithiol ar gyfer yr adran benodol honno ar wefan newydd y Comisiynydd. Hyrwyddo'r Gymraeg - Asesu cyflawniad strategaeth hybu'r Gymraeg.

Nododd y Swyddog Iaith fod gwaith ar y gweill i adolygu’r strategaeth ar gyfer lansiad Eisteddfod Genedlaethol yr Urdd Dinbych yn 2022. Roedd y Swyddog Iaith yn teimlo’n rhwystredig na fyddai canlyniadau’r cyfrifiad o ran y Gymraeg ar gael erbyn i’r Strategaeth newydd ddod i rym, a oedd yn ei gwneud yn anodd gweld a oedd y targed a osodwyd pum mlynedd yn ôl wedi’i gyrraedd. Mae’r diffyg gwybodaeth hefyd yn effeithio ar osod targed ar gyfer y strategaeth nesaf, yn ogystal â gwybod lle mae angen targedu adnoddau. Soniodd y Swyddog Iaith Gymraeg am y posibilrwydd o gynllunio strategaeth 10 mlynedd gyda thargedau hirdymor mwy uchelgeisiol.

Trafododd yr Aelodau y canlynol yn fanylach - 

• Tynnodd yr aelodau sylw at wersi nofio yn yr adroddiad; holwyd pam fod cyn lleied o wersi nofio yn cael eu cynnal trwy gyfrwng y Gymraeg o gymharu â'r rhai a gynhelir trwy gyfrwng y Saesneg. Dywedodd y Swyddog Iaith Gymraeg wrth y pwyllgor fod amseroedd aros ar gyfer y ddau gyfrwng; fodd bynnag, nid oedd byth brinder gwersi Saesneg. Eglurodd y Swyddog Iaith Gymraeg hefyd, pan fyddai rhieni'n cofrestru eu plant ar gyfer dosbarthiadau, y byddent yn nodi eu dewis ieithoedd. Fodd bynnag, nid oedd y rhan fwyaf o rieni yn fodlon aros nes bod digon o blant yn aros am wersi nofio cyfrwng Cymraeg.
• Holodd yr Aelodau a oedd angen i Hamdden Sir Ddinbych (DL) gydymffurfio â'r un safonau Iaith Gymraeg â Chyngor Sir Ddinbych (CSDd). Wrth ymateb dywedodd yr Aelod Arweiniol dros Addysg, Gwasanaethau Plant ac Ymgysylltu â’r Cyhoedd wrth y pwyllgor bod y Dirprwy Brif Gwnstabl a DL i fod i gydymffurfio â Safonau’r Gymraeg a dywedodd wrth y pwyllgor, os oedd gan unrhyw un unrhyw bryderon, y gallent godi’r mater naill ai gydag ef neu’r Cynghorydd. Bobby Feeley gan fod y ddau yn aelodau o fwrdd llywodraethu DL.

• Gan ymateb i ymholiadau am ddechreuwyr newydd i'r Cyngor ac a oeddent yn ymwybodol o Safonau'r Gymraeg, gwnaeth y Swyddog Iaith Gymraeg wybod i'r aelodau fod y safonau o fewn y broses sefydlu i'r Cyngor.

PENDERFYNWYD bod Pwyllgor Llywio’r Gymraeg yn nodi Adroddiad Monitro Comisiynydd y Gymraeg ac yn cymeradwyo’r cynllun gweithredu.