Eitem ar yr agenda

Ystyried adroddiad gan y Rheolwr Ased a Risg Priffyrdd (copi ynghlwm) yn dilyn yr adroddiad a gyflwynwyd i’r Pwyllgor Craffu Perfformiad ar 7 Rhagfyr 2017 a thrafod materion cyllid cyfalaf rhwydwaith priffyrdd gyda chynrychiolwr o Lywodraeth Cymru.

10.15 a.m. – 11.00 a.m.

 

Cyflwynodd yr Aelod Arweiniol dros Briffyrdd, Cynllunio a Chludiant Cynaliadwy adroddiad y Rheolwr Priffyrdd, Asedau a Risg (a gylchredwyd yn flaenorol).  Roedd hwn yn adroddiad dilynol i’r un a gyflwynwyd i’r Pwyllgor yn Rhagfyr 2017 am Strategaeth Cynnal a Chadw Priffyrdd y Sir.

 

Ar ddiwedd y drafodaeth am y Strategaeth yng nghyfarfod Rhagfyr 2017, rhoddodd y Pwyllgor wahoddiad i Ysgrifennydd Cabinet Economi a Thrafnidiaeth Llywodraeth Cymru, i ddod i gyfarfod yn y dyfodol o’r Pwyllgor, i drafod cyllid cyfalaf ar gyfer prosiectau priffyrdd.  Yn anffodus, nid oedd Ysgrifennydd y Cabinet yn gallu derbyn y gwahoddiad, ond fe roddodd gynnig bod un o'i swyddogion yn cael gwahoddiad i drafod y mater gyda'r pwyllgor.  Roedd Mr Dewi Rowlands, Pennaeth Cynllunio Trafnidiaeth Llywodraeth Cymru wedi derbyn gwahoddiad y Pwyllgor, a chroesawyd ef i’r cyfarfod gan y Cadeirydd.  Mynegodd yr Aelod Arweiniol ei ddiolch i adran Mr Rowlands a Llywodraeth Cymru am ddyfarnu'r Grant Ailwampio Ffyrdd gwerth £1.2m i Sir Ddinbych, yn ogystal â £100K ychwanegol i helpu i roi sylw i rai o'r gwaith cynnal a chadw ychwanegol sy'n ofynnol ar ffyrdd y sir yn dilyn tywydd garw difrifol.

 

Atgoffodd Pennaeth y Gwasanaethau Priffyrdd ac Amgylcheddol y Pwyllgor, bod priffyrdd wedi bod yn un o flaenoriaethau corfforaethol Cynllun Corfforaethol 2012-17.  Roedd hyn wedi arwain at swm mawr o fuddsoddiad yn cael ei wneud yn rhwydwaith ffyrdd y sir, a oedd wedi gweld cyflwr y ffyrdd yn gwella’n fawr.  Yr her yn ystod tymor cyfredol y Cyngor fyddai buddsoddi adnoddau ariannol sy’n parhau i leihau, a hynny’n ddoeth, yn y rhwydwaith priffyrdd, mewn ymgais i sicrhau na chollwyd buddion y buddsoddiad blaenorol, ac nad oedd ffyrdd eraill yn dirywio i bwynt lle nad oedd modd eu defnyddio mwyach.  Cadarnhaodd bod derbyn y £1.2m ychwanegol o’r Grant Ailwampio Ffyrdd wedi’i werthfawrogi’n fawr, ac wedi'i glustnodi ar gyfer y pedwar prosiect a nodwyd yn yr adroddiad.  Fodd bynnag, oherwydd y costau sy’n gysylltiedig â phrosiectau cynnal a chadw ffyrdd tra byddai’r pedwar cynllun a restrir yn yr adroddiad yn cael eu gwireddu, roedd nifer o gynlluniau eraill na fyddai’n elwa o’r grant untro hwn.

 

Diolchodd Pennaeth Cynllunio Trafnidiaeth Llywodraeth Cymru y Pwyllgor am y gwahoddiad i ddod i’r cyfarfod i drafod materion cyllid cyfalaf priffyrdd, ac fe fynegodd ymddiheuriadau Ysgrifennydd y Cabinet nad oedd yn gallu bod yn bresennol.   Yn ystod ei gyflwyniad, amlinellodd weledigaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer y rhwydwaith priffyrdd yng Nghymru, gan bwysleisio ei fod yn bwysig myfyrio ynghylch beth oedd wedi digwydd yn y gorffennol i ddeall y cyd-destun o beth a argymhellwyd ar gyfer y dyfodol.  Roedd arolwg diweddar Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru wedi dangos yn gadarnhaol bod graddfa rhwydwaith priffyrdd Cymru mewn cyflwr gwael wedi bod yn lleihau flwyddyn ar flwyddyn rhwng 2011/12 a 2016/17, sef y data mwyaf diweddar a oedd ar gael.  Roedd cydnabyddiaeth o fewn tystiolaeth Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru bod yr hwb ariannol i awdurdodau lleol gan Lywodraeth Cymru wedi cyfrannu at wella ansawdd y rhwydwaith priffyrdd yn genedlaethol.  Eglurodd fod Menter Benthyca Llywodraeth Leol, a oedd yn gweithredu am y tair blynedd ariannol rhwng 2012/13 a 2014/15 yn cynrychioli dyraniad ychwanegol o fewn Grant Cynnal Refeniw pob awdurdod lleol, a oedd yn cynyddu potensial y cynghorau i fenthyca arian i ariannu prosiectau cyfalaf.  Pwysleisiwyd nad oedd y fenter hon wedi dod i ben, ond bu newid mewn dull gyda Llywodraeth Cymru nawr yn gwasanaethu costau benthyca awdurdodau lleol, a byddai’n parhau i wneud hynny tan y flwyddyn ariannol 2034/35, yn amodol ar gynghorau'n rhoi ymrwymiad i wella eu hasedau priffyrdd.

 

O ran y Grant Ailwampio Ffyrdd o £1.2m, a’r arian ychwanegol a ddyrannwyd i roi sylw i waith cynnal a chadw ychwanegol, yn dilyn y tywydd garw difrifol, roedd Llywodraeth Cymru’n disgwyl i awdurdodau lleol adrodd iddi ym Mawrth 2019, ynghylch effaith yr arian a wariwyd yn eu hardal.  Wedi hynny, roedd awdurdodau lleol yn adrodd i Lywodraeth Cymru bob blwyddyn ar reoli eu rhwydwaith priffyrdd ac effaith eu buddsoddiad yn y rhwydwaith.   Nid Sir Ddinbych yn unig oedd ag ôl-groniad o fuddsoddiad a oedd yn ofynnol yn ei rhwydwaith priffyrdd, gan fod pob awdurdod lleol yng Nghymru ag ôl-groniad, ynghyd â Llywodraeth Cymru ei hun.   Roedd Llywodraeth Cymru wedi adrodd gerbron Pwyllgor Economi, Isadeiledd a Sgiliau'r Cynulliad yn ddiweddar, ei bod ag ôl-groniad o waith cynnal a chadw yn dod i swm o £83m ar ei rhwydwaith priffyrdd, traffyrdd a chefnffyrdd, gyda gwerth £39m o fuddsoddiad ychwanegol yn ofynnol ar ei strwythurau rhwydwaith.   Yr her i Lywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol fel ei gilydd oedd sut i reoli’r risg o ddirywiad er mwyn peidio â cholli buddion y buddsoddiad a wnaed eisoes yn y rhwydwaith.  Gyda’r bwriad o roi sylw i’r heriau hyn, roedd cynrychiolwyr o Lywodraeth Cymru, Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru a Chymdeithas Syrfewyr Sirol Cymru wedi cytuno’n ddiweddar i gydweithio, gyda’r bwriad o gyrchu’r dystiolaeth gywir i ddangos yr angen am fuddsoddiad mewn prosiectau rhwydwaith penodol.  Byddai cynhyrchu tystiolaeth gadarn a chyson yn allweddol i awdurdodau priffyrdd sy’n cyflwyno cynigion am arian gan Lywodraeth Cymru, i atgyfnerthu eu ceisiadau wrth gystadlu am gyllid cyhoeddus prin yn erbyn cyrff cyhoeddus eraill, gyda blaenoriaethau sydd yr un mor bwysig.  Byddai angen datblygu mesurau perfformiad cyson a realistig er mwyn cefnogi’r ddarpariaeth o rwydwaith cyflwr sefydlog, a fyddai’n cynnal gwerth ei ased wrth alinio ag amcanion a gwerthoedd tymor hir Deddf Lles Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015.

 

Rhoddodd cynrychiolydd Llywodraeth Cymru wybod i’r Pwyllgor ei fod wedi cael argraff dda o’r hyn a welodd hyd yn hyn o Gynllun Rheoli Asedau Priffyrdd Sir Ddinbych.  Roedd o’r farn bod y ddogfen bwysig hon yn cynnwys pob ased yn ymwneud â rhwydwaith priffyrdd y sir, yn cynnwys cerbytffyrdd, pontydd, draeniau, llwybrau troed, arwyddion ac ati, ac wedi mabwysiadu dull cyfannol tuag at eu gwaith cynnal a chadw, er budd y rhwydwaith cyfan.  Byddai’r Cynllun hwn yn ddogfen amhrisiadwy ar gyfer y grŵp ledled Cymru, sy’n edrych ar ddatblygu sail dystiolaeth i gefnogi cynigion ariannu rhwydwaith priffyrdd y dyfodol.  Byddai’r manylion yn y Cynllun ac unrhyw rwystrau a nodwyd fel rhan o weithrediad y cynllun yn cynorthwyo’r grŵp Cymru gyfan gyda’i waith o ddatblygu pecyn gwaith i gynorthwyo rhanddeiliaid i lunio cynigion cadarn yn seiliedig ar dystiolaeth.  Byddai rhannu arferion gorau ar draws Cymru o fudd i bawb. Roedd hefyd yn hapus gydag Adroddiad Statws ac Opsiynau Blynyddol y Cyngor, ac i weld bod gwariant cyfalaf a refeniw yn unol ag elfen cynnal a chadw priffyrdd cenedlaethol yr Asesiad Gwario Safonol.  Roedd perfformiad Sir Ddinbych i gynnal ei ffyrdd ‘A’ yn mynd rhagddo’n dda, tra bod ffyrdd ‘B’ a heb eu dosbarthu’n foddhaol.  Fodd bynnag, nid oedd perfformiad mewn perthynas â ffyrdd ‘C’ yn dda.  Roedd y darlun cyffredinol hefyd yn gadarnhaol h.y. roedd hyd y rhwydwaith mewn cyflwr gwael cyffredinol yn lleihau.  Fodd bynnag, roedd yna ffyrdd nawr a nodwyd ar hyn o bryd fel ‘ambr’, a oedd mewn perygl o symud i statws ‘coch’ heb fuddsoddiad yn y dyfodol agos.  Byddai penderfyniad i fuddsoddi yn y ffyrdd hyn yn ystod cam cynnar yn ddull ‘gwario i arbed’, gan y byddai’n lliniaru yn erbyn rhagor o ddirywiad, a’r posibilrwydd o 'golli' rhannau o’r rhwydwaith am byth, a’i effaith o ganlyniad ar yr economi ac ar gymunedau.  Ni allai unrhyw awdurdod priffyrdd yng Nghymru fforddio i ganiatáu gwerth ei asedau i leihau.  Roedd sefydlogrwydd mewn gwerth asedau’n allweddol os oedd yr economi am ffynnu er budd pawb, a dyna’r rheswm dros bwysigrwydd yr holl awdurdodau’n gweithio gyda Llywodraeth Cymru, Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru a Chymdeithas Syrfewyr Sirol Cymru, i wireddu’r ffordd fwyaf effeithiol o ddefnyddio arian y cyhoedd i reoli’r rhwydwaith priffyrdd ar gyfer y dyfodol.

 

Gan ymateb i gwestiynau aelodau, fe wnaeth cynrychiolydd Llywodraeth Cymru, yr Aelod Arweiniol dros Briffyrdd, Cynllunio a Thrafnidiaeth Cynaliadwy, Pennaeth y Gwasanaethau Priffyrdd ac Amgylcheddol, a’r Rheolwr Priffyrdd, Asedau a Risg:

 

·         roi gwybod mai cyfrifoldeb y Cyngor oedd blaenoriaethu gwariant refeniw ar ei rwydwaith, penderfynwyd ar hyn yn seiliedig ar broses blaenoriaethau asesiad risg. Fodd bynnag, tra bod cyllid cludiant wedi gostwng yn sylweddol mewn blynyddoedd diweddar, roedd rhywfaint o arian grant ar gael h.y. ar draws Cymru, roedd £4m ar gyfer cefnogi cludiant cyhoeddus dros bedair blynedd a £60m ar gyfer gwella cerdded a beicio ar lwybrau dynodedig dros gyfnod o dair blynedd, yn ddibynnol ar y meini prawf penodol yn cael eu bodloni.   Fe wnaeth y cynrychiolydd o Lywodraeth Cymru drafod gyda’r Aelod Arweiniol a swyddogion a fyddai prosiect A547 Abergele Straights yn bodloni unrhyw rai o’r meini prawf penodol;

·         rhoddwyd gwybod i aelodau bod gan y Cyngor strategaeth gyda phalmentydd is ar draws y sir.  Roedd gwaith yn mynd rhagddo ar hyn o bryd i lunio rhestr o leoliadau ar draws y sir, lle’r oedd angen gosod palmentydd is.  Roedd rhestr debyg o gynlluniau draenio bach ar draws y sir hefyd yn cael ei llunio.  Byddai’r ddwy restr yn cael eu rhoi i’r contractwr penodol yn y dyfodol agos iddynt ddechrau gweithio ar y ddau brosiect;

·         cadarnhawyd, er nad oedd unrhyw gyfeiriad wedi’i gynnwys yn Atodiad A i’r adroddiad ‘Adolygiad o gyflwr ffyrdd Sir Ddinbych ers 2011/12’ i ffyrdd ‘B’ yn y sir, roeddent yn sicr yn cael eu cynnwys yn rhaglen cynnal a chadw priffyrdd y Sir ar gyfer 2018/19;

·         cadarnhawyd bod arolwg cyflwr ffyrdd ‘A’ a ‘B’ yn arolwg annibynnol a ariannwyd gan Lywodraeth Cymru, a oedd yn cynnwys archwiliad techneg nad oedd yn fewnwthiol, o’r enw Scanner, a wnaed yn ystod yr haf i benderfynu ar gyfran y rhwydwaith a ystyriwyd mewn cyflwr gwael;

·         rhoddwyd gwybod bod Llywodraeth Cymru wedi gwario £155m yn 2016/17 ar gynnal a chadw’r rhwydwaith priffyrdd;

·         cadarnhawyd bod Llywodraeth Cymru’n archwilio deunyddiau gwahanol, yn cynnwys cynnyrch wedi’u hailgylchu, wrth gomisiynu gwaith cynnal a chadw priffyrdd, ac wedi cymryd rhan mewn nifer o gynlluniau peilot i brofi cynnyrch o’r fath.  Fodd bynnag, roedd priffyrdd dim ond yn un rhan o’r trefniadau isadeiledd a chludiant, a dyma’r rheswm dros yr angen i archwilio ffyrdd gwell o weithio a theithio.  Gyda’r bwriad o gyfrannu at y rhaglen dad-garboneiddio, gan wneud defnydd effeithiol o dechnoleg a dyfeisio atebion teithio cynaliadwy, roedd Llywodraeth Cymru'n gweithio'n agos gyda swyddfa Comisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol Cymru i ddatblygu strategaeth teithio cynaliadwy.  Roedd data eisoes ar gael ar werth economaidd cysylltiadau cludiant effeithiol, a rhwydwaith priffyrdd wedi’i gynnal yn dda.  Roedd gwaith yn mynd rhagddo ar hyn o bryd ar y cyd â Phrifysgol Bangor i ddeall yn well y gwerth cymdeithasol a diwylliannol o gael cysylltiadau cludiant o ansawdd da mewn perthynas â chymunedau cysylltiedig.  Roedd Swyddfa Cabinet y DU wedi cyhoeddi dogfen o’r enw ‘Canllawiau ar Elw Cymdeithasol ar Fuddsoddiad' ar y pwnc penodol hwn;

·         rhoddwyd gwybod, mewn perthynas â gwireddu’r gwerth gorau o ran benthyca ar gyfer buddsoddiad cyfalaf priffyrdd, roedd y Cyngor yn cael ei arwain gan arbenigedd y Swyddogion Cyllid.  O ran benthyca ychwanegol i ariannu’r gwariant refeniw ar waith cynnal a chadw priffyrdd, roedd y Cyngor yn cael ei lywodraethu gan reolau benthyca darbodus ac yn benthyca unrhyw arian ychwanegol sy’n ofynnol gan Fwrdd Benthyca Gwaith Cyhoeddus;

·         cadarnhawyd bod Llywodraeth Cymru, o dan y cynllun LGBI blaenorol, a weithredodd am dair blynedd, yn rhoi arian i awdurdodau lleol gefnogi benthyca cyfalaf ar gyfer gwaith priffyrdd.  Dros dair blynedd, roedd cyfanswm o £172m wedi’i fenthyca ar draws Cymru ar gyfer gwaith cynnal a chadw priffyrdd.  Byddai’r taliad terfynol i awdurdodau lleol drwy’r RSG i wasanaethu'r costau benthyca'n cael ei wneud yn 2034/35;  

·         rhoddwyd gwybod bod y Cyngor ar hyn o bryd yn y broses o ddatblygu arolwg cyflwr llwybrau troed, yn debyg i’r Strategaeth Rheoli Asedau Priffyrdd, a fyddai’n cyd-fynd yn dda â gweledigaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer cynlluniau rheoli asedau priffyrdd i gynnwys pob cerbytffordd; 

·         cadarnhawyd bod y Cyngor wedi cael ychydig iawn o gwynion neu hawliau iawndal mewn perthynas â damweiniau oherwydd cyflwr y llwybrau troed.   Byddai ystadegau’n ymwneud â nifer yr hawliadau a wnaed yn erbyn yswiriant y Cyngor oherwydd damweiniau o ganlyniad i gyflwr llwybrau troed yn cael eu rhoi i aelodau;

·         rhoddwyd gwybod y gallai cwmnïau cyfleustodau adfer wynebau i lwybrau neu gerbytffyrdd yn amodol ar adferiad llawn yn digwydd o fewn chwe mis.  Rhoddwyd gwybod i Aelodau y dylent gysylltu â’r Cyngor os oeddent yn dod yn ymwybodol o unrhyw ddamweiniau’n digwydd oherwydd adferiadau dros dro, neu os oeddent yn pryderu dros ansawdd unrhyw adferiadau.  Fe wnaeth Swyddogion fonitro ansawdd y gwaith adfer yn rheolaidd, ac os nad oedd y gwaith yn cyrraedd y safon ofynnol, byddai'r Cyngor yn dirwyo'r cwmni cyfleustodau dan sylw;

·         cadarnhawyd bod canllaw yn cael ei gyhoeddi gan Lywodraeth Cymru bob blwyddyn yn yr hydref i helpu awdurdodau lleol gyflwyno ceisiadau am arian ar gyfer prosiectau priffyrdd.  Roedd y canllaw hwn yn cynnwys y meini prawf am geisiadau fel y cymeradwywyd gan Ysgrifennydd y Cabinet.  Pe byddai ceisiadau’n bodloni’r meini prawf penodol, byddai Llywodraeth Cymru yna’n penderfynu ar lefel y cyllid y gallai ei rhoi i’r cynlluniau a gyflwynwyd.  Nid oedd ffigur canran ‘penodol’ wedi’i ddyrannu ar gyfer pob awdurdod ar gyfer cyllid priffyrdd, penderfynwyd ar bob cais yn ôl ei rinweddau ei hun, tra bod dyraniadau untro eraill, fel y Grant Ailwampio Ffyrdd diweddar, yn cael eu rhannu'n defnyddio fformiwla y penderfynwyd arno ymlaen llaw;

·         cadarnhawyd nad oedd y rhestr o ffyrdd yn Atodiad ‘A’ yn cynnwys ffyrdd ‘A’;

·         disgrifiwyd gwahanol fathau o ddeunyddiau ailgylchu a ddefnyddiwyd gan y Cyngor yn ystod y blynyddoedd diweddar ar gyfer gwaith cynnal a chadw ffyrdd.  Roedd y gwaith hwn yn arbrofol yn rhannol, i alluogi’r awdurdod i werthuso a fyddai’r deunyddiau hyn yn para yn y tymor hir ac yn cynhyrchu buddion ariannol i’r Cyngor drwy beidio â thalu am gost gwaredu gwastraff halogedig ac ati. Roedd rhai cynlluniau peilot wedi bod yn fwy llwyddiannus nag eraill, tra'r oedd yn rhy fuan i ddod i gasgliadau ar fuddion a gwydnwch tymor hir prosiectau mwy diweddar;

·         cadarnhawyd y byddai Prif Swyddog Ariannol y Cyngor yn gallu cynghori aelodau ar derfynau benthyca’r Cyngor;

·         rhoddwyd gwybod bod hawliau cyfreithiol i gau neu ddatgomisiynu ffyrdd neu hawliau tramwy yn dod o fewn pwerau’r awdurdod lleol; a

·         rhoddwyd gwybod os oedd yr Awdurdod yn dymuno ymgeisio am gyllid wedi’i ddyrannu ar gyfer gwelliannau llwybr beicio, byddai'r ffyrdd dan sylw eisoes wedi’u dynodi ar y map rhwydwaith gan fod llwybrau beicio a’r gwelliannau arfaethedig angen bodloni’r meini prawf penodol ar gyfer llwybrau o’r fath.

 

Yn ystod y drafodaeth, pwysleisiodd yr aelodau’r angen i gwmnïau cyfleustodau ymgysylltu a chyfathrebu'n fwy effeithiol gyda busnesau lleol a phreswylwyr wrth gynllunio i wneud y gwaith cynnal a chadw hanfodol, i’w galluogi i gynllunio ar gyfer unrhyw amhariad y gellir ei achosi ar eu busnes neu eu bywydau bob dydd.  O ran ffordd y B4401 yn ardal Cynwyd, dangosodd y cynrychiolydd o Lywodraeth Cymru ei barodrwydd i drafod gyda'r aelod lleol a swyddogion os oedd modd cyrchu cyllid ar gyfer gwelliannau i’r ffordd benodol honno o amrywiaeth o ffrydiau ariannu sy'n ymwneud yn benodol â chludiant Llywodraeth Cymru, nawr fod cyllid cyfalaf ar gyfer cynlluniau gwelliant o'r fath wedi lleihau'n sylweddol.

 

Fe wnaeth y Cadeirydd, wrth ddiolch i Mr Dewi Rowlands a Swyddogion y Cyngor am ddod ac ateb cwestiynau aelodau, bwysleisio pwysigrwydd rhwydwaith priffyrdd y sir i’r sir gyfan, gan ddefnyddio’r gyfatebiaeth fod ffyrdd y sir yn cynrychioli’r rhydwelïau a’r gwythiennau sy’n cludo gwaed i bob rhan o’r corff, i’w gadw’n iach ac yn weithredol.  Felly roedd yn bwysig bod buddsoddiad sylweddol yn cael ei wneud ym mhob rhan o’r rhwydwaith i sicrhau bod y sir yn ffynnu ar bob lefel, boed yn economaidd, yn ddiwylliannol neu’n gymdeithasol.  Er mwyn gwireddu hyn, roedd angen i strategaethau’r awdurdod lleol a chludiant Llywodraeth Cymru ategu at ei gilydd a chysylltu â’i gilydd.

 

Yn dilyn trafodaeth fanwl, fe wnaeth y Pwyllgor y canlynol:

 

PENDERFYNWYD yn amodol ar y sylwadau uchod -

 

(i)           derbyn yr adroddiad a’r atodiad; a

(ii)           chefnogi gwaith sy’n mynd rhagddo’n genedlaethol i ddatblygu cynlluniau rheoli asedau priffyrdd holl gynhwysol, a fyddai’n cynorthwyo pob rhanddeiliad i flaenoriaethu cyllid ar gyfer prosiectau priffyrdd a gwaith cynnal a chadw yn effeithiol, gyda’r bwriad o wireddu’r gwerth gorau am arian, yn ogystal â gwireddu nodau Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015