Eitem ar yr agenda

Trafod mesurau rheoli dŵr a lliniaru llifogydd a'u heffaith bosibl ar drigolion ac eiddo yn Sir Ddinbych gyda chynrychiolwyr o Cyfoeth Naturiol Cymru a Chyngor Sir Ddinbych.

10:45am- 11:30am

Croesawyd Mr Keith Ivens, Rheolwr Gweithrediadau Cyfoeth Naturiol Cymru (CNC) ac Uwch Beiriannydd y Cyngor - Rheoli Perygl Llifogydd i’r cyfarfod gan y Cadeirydd i hwyluso trafodaeth ar reoli dŵr a mesurau lliniaru llifogydd yn Sir Ddinbych. Yn ystod y drafodaeth, cododd yr aelodau nifer o bryderon mewn perthynas â chynnal afonydd, nentydd, ffosydd a llifoedd, gan holi pwy oedd yn gyfrifol am eu cynnal a’u clirio.

Mewn ymateb i gwestiynau'r Pwyllgor, dywedodd y ddau swyddog:

•           gweithiodd yr awdurdod lleol a Chyfoeth Naturiol Cymru yn agos gyda’i gilydd i liniaru risg i fywyd ac eiddo rhag llifogydd o ‘brif’ afonydd;

•           Rhestrir gwaith cynnal a chadw a gynlluniwyd ar bob prif afon a chwrs dŵr dan oruchwyliaeth CNC ar ‘Rhaglen Cynnal a Chadw Arferol Gogledd Cymru 2016/17’ ar wefan Cyfoeth Naturiol Cymru

•           Lluniwyd amserlenni cynnal a chadw Cyfoeth Naturiol Cymru yn seiliedig ar asesiad risg a dyraniad cyllideb sydd ar gael.  Mae gwaith modelu eisoes wedi cael ei raglennu ar gyfer 2017-18 er mwyn deall a ellid gwella isadeiledd a threfnau cynnal a chadw Ffos y Rhyl.  Fodd bynnag, nid oedd Ffos y Rhyl yn cael ei hystyried yn ardal lle’r oedd perygl mawr ar hyn o bryd, gan fod tri phwynt allanfa ar gyfer dŵr o’r Ffos, gan gynnwys gorsaf bwmpio a leolir yno;

•           Roedd yr arwyddion yn awgrymu fod cynnydd mewn cyfnodau o law trwm iawn yn y blynyddoedd diwethaf ac roedd hyn yn dod yn anodd i’w ragweld a’i reoli mewn perthynas â gwaith cynnal a chadw cyrsiau dŵr;

•           Roedd cyfrifoldeb am oruchwylio gwaith cynnal a chadw cyrsiau dŵr ar draws Cymru yn cael ei bennu gan ddynodiad pob cwrs dŵr.  Roedd CNC yn gyfrifol am oruchwylio ‘prif afonydd’ - roedd y rhain yn cynnwys prif afonydd / afonydd mawr, nentydd a rhai cyrsiau dŵr llai.  Mae pob cwrs dŵr agored arall, a elwir yn ‘gyrsiau dŵr arferol’, yn cael eu goruchwylio gan yr awdurdod lleol yn ei gymhwyster a’r ‘Awdurdod Llifogydd Lleol Arweiniol’.  Roedd gwybodaeth am ddynodiadau cyrsiau dŵr ar gael ar wefan CNC;

•           Dyrannwyd cyllideb i CNC a oedd ‘wedi'i glustnodi’ at ddibenion cynnal a chadw ‘prif afonydd’ at ddibenion dyfrhau ac er mwyn lliniaru’r perygl o lifogydd ar yr afonydd hynny.  Roedd yn rhaid i awdurdodau lleol (awdurdodau llifogydd lleol arweiniol) ariannu unrhyw waith Rheoli Perygl Llifogydd o’i gyllideb nad oedd wedi’i glustnodi;

•           Er bod gan CNC, awdurdodau lleol a thirfeddianwyr lleol ddyletswyddau mewn perthynas â rheoli dŵr a'r perygl o lifogydd, rhannwyd y rhain yn ddau gategori - cyfrifoldebau ac awdurdodaeth.  Roedd dyletswyddau a oedd yn perthyn i’r categori cyntaf yn rhoi cyfrifoldeb cyfreithiol ar berchennog glan yr afon i wneud gwaith lliniaru/ rheoli dŵr. Er bod gan CNC ac awdurdodau lleol rymoedd deddfwriaethol i wneud gwaith ar gyrsiau dŵr, nid oes unrhyw ymrwymiad arnynt i wneud hynny;

•           Roedd cyllid cyfalaf a ddyrannwyd i CNC yn tueddu i fod tuag at waith lliniaru llifogydd lle'r oedd perygl mawr e.e. gwaith lliniaru llifogydd, ond roedd cyllid refeniw yn fwy tebygol o gael ei ddefnyddio ar gyfer gwaith atal llifogydd/ cynnal a chadw afonydd;

•           Roedd dyletswyddau perchnogion glannau afonydd mewn perthynas â chyrsiau dŵr yn unol â Deddf Draenio Tir 1991, yn ymestyn i sicrhau nad oedd llif dŵr drwy’r tir yn cael ei atal.

•           Roedd yr orsaf bwmpio ger Gwersyll Gwyliau Lyons yn y Rhyl a fethodd yn ystod y digwyddiad glaw trwm yn haf 2016 yn eiddo i Ddŵr Cymru ac nid CNC.  Roedd y Cyngor wedi cysylltu â Dŵr Cymru i ofyn am sicrwydd ynglŷn â dibynadwyedd y pwmp hwn;

•           Prif ganolbwynt gwaith CNC oedd cyflawni gwaith lliniaru a rheoli llifogydd lle’r oedd bygythiad i fywyd neu eiddo.  Os byddent yn dod o hyd i broblemau nad oedd yn peryglu bywyd neu eiddo, byddent yn rhoi gwybod i berchennog glan yr afon am y broblem.  Mae gan CNC ddogfen ganllaw sydd ar gael i berchnogion glannau afonydd, a hyrwyddwyd yn eang drwy’r undebau ffermio.  Roedd y Cyngor hefyd mewn cyswllt rheolaidd gyda thirfeddianwyr ar faterion o berygl neu bryder;

•           Cynhaliwyd astudiaeth gan CNC yn edrych ar effeithiolrwydd posibl ‘rheoli perygl llifogydd' h.y. yn nalgylch yr afonydd Elwy a Chlwyd. Un enghraifft o reoli perygl llifogydd naturiol yw'r gwaith ar y cyd rhwng CNC a Choed Cymru, lle plannwyd coed gyda’r bwriad o leihau cyfaint y dŵr a oedd yn llifo i lawr yr afon ac arafu ei llif. Casgliad yr astudiaeth oedd bod cyfleoedd am reoli perygl llifogydd naturiol yn eithaf cyfyngedig ar ddalgylchoedd Elwy a Clwyd.

•           er y cydnabuwyd ers tro fod coedwigo yn ddull effeithiol i leihau’r dŵr a oedd yn llifo i lawr yr afon ac i arafu llif y dŵr, roedd ymchwil diweddar yn awgrymu na fyddai torri coed ar raddfa fechan, fel yr hyn a fwriadwyd ei wneud yn ardal Coedwig Clocaenog ger Cyffylliog er mwyn codi tyrbinau gwynt, yn cael effaith andwyol hirdymor ar lefelau afonydd a llif dŵr yn yr ardal honno nac ymhellach i lawr yr afon.  Roedd Aelodau’n amheus o’r dybiaeth hon;

•           nid oedd unrhyw fesurau ‘gwyrddu’, tebyg i’r rhai a dreialwyd yng ngogledd Lloegr lle’r anogwyd ffermwyr i beidio â charthu ffosydd nac agor ffosydd newydd gyda’r bwriad i liniaru perygl llifogydd, wedi eu cymryd yn Sir Ddinbych;

•           gallai cynlluniau tebyg i gynllun Ffermwyr Pontbren yn ardal Llanfair Caereinion yng ngogledd Powys fod yn fuddiol mewn ardaloedd eraill at ddibenion amaeth, bioamrywiaeth, rheoli dŵr a lliniaru llifogydd;

•           ar gyfer datblygiadau tai ar raddfa fawr, roedd yn ofynnol i ddatblygwyr, fel rhan o’r cais cynllunio, arddangos na fyddent yn cynyddu cyfradd llif dŵr arwyneb mewn cyrsiau dŵr ac ati.  Yn gyffredinol, mae datblygwyr yn dueddol o wneud cais i Ddŵr Cymru am ganiatâd i gysylltu â’r system garthffosydd lleol.  Caniatawyd hyn lle bo hynny’n ‘ymarferol’.  Pe na bai gallu yn y system garthffosydd, roedd y datblygwr yna’n tueddu i wneud cais cynllunio am waith trin preifat, ac roedd hwn yn ddull yr oedd CNC yn dueddol o’i ystyried yn anffafriol;

•           Roedd CNC yn barod i drafod gyda thirfeddianwyr am unrhyw gynlluniau oedd ganddynt i garthu neu reoli cyrsiau dŵr ar eu tir.  Roedd angen trwyddedau er mwyn gwneud y math hwn o waith.  Fodd bynnag, roedd y broses o geisio am drwyddedau yn gymharol hyblyg a gallai ganiatáu cais am drwyddedau cyfnodol e.e. trwydded garthu/ cynnal a chadw blynyddol;

•           Ni fyddai CNC fel arfer yn tynnu gwrthrychau / pethau dieithr o afonydd oni bai eu bod yn peryglu bywyd neu eiddo, neu berygl ar unwaith o lifogydd;

•           ni fyddai CNC fel arfer yn gorfodi tirfeddianwyr i wneud gwaith cynnal a chadw ar gyrsiau dŵr oni bai fod perygl i fywyd neu eiddo.  Os penderfynwyd fod perygl o’r fath, gallai CNC fynd ar y tir i wneud y gwaith a lleihau’r risg, ac yna wedi hynny godi tâl ar y tirfeddiannwr am y gwaith a wnaed.  Hyd gwybodaeth y cynrychiolydd nid oedd y dull gweithredu hwn wedi ei ddefnyddio yn y blynyddoedd diwethaf;

•           roedd pryderon iechyd a diogelwch yn ymwneud ag adeileddau pontydd, hyd yn oed os oedd y pwysau arnynt yn sgil llif dŵr, yn fater i’r awdurdod lleol nid CNC gan mai cyfrifoldeb yr awdurdod lleol oedd adeileddau fel pontydd; a

•           rhagwelwyd y byddai penderfyniad y DU i adael yr Undeb Ewropeaidd, yn y tymor hir, yn cael effaith niweidiol ar gyllid CNC ar gyfer prosiectau cyfalaf ar raddfa fawr, gan fod pob cynllun lliniaru llifogydd / amddiffynfeydd môr diweddar wedi cael eu darparu yn bennaf gyda chyllid Ewropeaidd;

Gofynnodd aelodau i:

•           Pryderon a godwyd mewn perthynas â dŵr ffo o ardaloedd ag arwyneb caled i ffosydd lleol yn ardal Gallt Melyd unwaith y byddai datblygiadau yn y Cynllun Datblygu Lleol (CDLl) yn cael eu codi gan swyddogion CNC yn eu cyfarfod gweithredol nesaf;

•           dylai swyddogion CNC a’r Cyngor gyfarfod gyda chynghorwyr sir yn ardal y Rhyl a Phrestatyn i drafod pryderon mewn perthynas â pheryglon llifogydd yn yr ardal leol; a

•           yn sgil y cymhlethdodau yn ynghylch materion sy’n ymwneud â dŵr a rheoli perygl llifogydd, gan gynnwys dyletswyddau a chyfrifoldebau gwahanol sefydliadau mewn perthynas â chyrsiau dŵr ac adeileddau sy’n croesi afonydd ac ar lannau afonydd, ni ellir rhoi cyflwyniad i bob cynghorydd sir yn ystod sesiwn Friffio’r Cyngor ar bob un o’r agweddau hyn.  Awgrymwyd, er mwyn ei gwneud yn haws i gyfeirio ato y dylai darluniau gael eu defnyddio i egluro'r gwahanol gyfrifoldebau, ac esiamplau a ddefnyddir i amlygu sut y mae pob budd-ddeiliaid yn cydweithio i osgoi rhag i sefyllfaoedd ddatblygu i fod yn achosion difrifol;

Diolchodd y Cadeirydd i’r ddau swyddog am fod yn bresennol ac am ateb cwestiynau’r aelodau.  Roedd yn teimlo fod gan y Cyngor ran i’w chwarae wrth gyfathrebu eglurder am swyddogaeth bob budd-ddeliad unigol mewn perthynas â gwaith rheoli dŵr a lliniaru llifogydd.  Felly:

PENDERFYNWYD: - bod:

 (i)        Cyflwyniad yn cael ei roi yn ystod cyfarfod Briffio'r Cyngor ar yr etholiadau awdurdod lleol ym mis Mai 2017 at ddibenion cynorthwyo cynghorwyr i ddeall cyfrifoldebau statudol y Cyngor Sir, fel Awdurdod Llifogydd Lleol Arweiniol, a Chyfoeth Naturiol Cymru mewn perthynas â rheoli dŵr a llifogydd, gan gynnwys cyfrifoldebau cynnal a chadw arfordirol ac afonydd, a sut y mae'r ddau sefydliad yn cydweithio i liniaru risgiau llifogydd; ac 

 (ii)       Yn y cyfamser, dylid paratoi a chyflwyno datganiad i’r wasg i’w gynnwys yn atodiad ‘Farm and Country’ y Daily Post ar sut y gall perchnogion glannau afonydd ymgeisio am drwyddedau i wneud gwaith cynnal a chadw o bryd i’w gilydd ar gyrsiau dŵr sy’n croesi eu tir.