Agenda and draft minutes

Cynghorwyr Ellie Chard, Tony Flynn, Paul Penlington ac Emrys Wynne.

Aelodau i ddatgan unrhyw gysylltiad personol neu gysylltiad sy'n rhagfarnu yn y busnes a nodwyd i'w ystyried yn y cyfarfod hwn.

Ni chafodd unrhyw gysylltiad ei ddatgan.

Penodi Cadeirydd y Pwyllgor ar gyfer blwyddyn bresennol y cyngor.

Gofynnwyd am enwebiadau ar gyfer penodi Cadeirydd.  Cynigiodd y Cynghorydd Tony Thomas y dylid penodi'r Cynghorydd Graham Timms yn Gadeirydd, ac eiliwyd hynny gan y Cynghorydd Arwel Roberts.  Gan nad oedd unrhyw enwebiadau eraill ac o'i roi i'r bleidlais -

PENDERFYNWYD y dylid penodi'r Cynghorydd Graham Timms yn Gadeirydd Pwyllgor Llywio'r Iaith Gymraeg ar gyfer y flwyddyn ddinesig bresennol.

Penodi Is Gadeirydd y Pwyllgor ar gyfer blwyddyn bresennol y cyngor.

Gofynnodd y Cadeirydd am enwebiadau ar gyfer Is-gadeirydd.  Cynigiodd y Cynghorydd Ann Davies y dylid penodi’r Cynghorydd Tony Thomas yn Is-gadeirydd, ac eiliwyd hynny gan y Cynghorydd Anton Sampson.  Gan nad oedd unrhyw enwebiadau eraill ac o'i roi i'r bleidlais -

PENDERFYNWYD y dylid penodi'r Cynghorydd Tony Thomas yn Is-gadeirydd Pwyllgor Llywio'r Iaith Gymraeg ar gyfer y flwyddyn ddinesig bresennol.

Rhybudd o eitemau y dylid, ym marn y Cadeirydd, eu hystyried yn y cyfarfod fel materion brys yn unol ag Adran 100B (4) Deddf Llywodraeth Leol, 1972.

Ni chodwyd unrhyw fater brys.

Ystyried adroddiad gan yr Arweinydd Tîm – Cyfathrebu a Rheoli Ymgyrchu (copi’n amgaeedig) yn manylu ar y gwaith sydd wedi ei wneud o ran datblygiad strategol yr iaith Gymraeg yn Sir Ddinbych, yn unol â deddfwriaeth genedlaethol a Strategaeth Iaith Gymraeg y Cyngor ei hun.

Gan ystyried mai hwn oedd cyfarfod cyntaf Pwyllgor Llywio’r Iaith Gymraeg, roedd swyddogion o’r farn y byddai’n ddefnyddiol darparu cyd-destun a diweddariad ar Safonau’r Gymraeg a’r gwaith a wnaed dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf, yn enwedig o ran gofynion deddfwriaethol.  Er bod gwaith y Pwyllgor yn canolbwyntio ar Safonau’r Gymraeg, roedd eitemau ar y rhaglen hefyd yn cynnwys Cynllun Strategol Cymraeg mewn Addysg, a’r Fframwaith Mwy Na Geiriau, er mwyn rhoi ymwybyddiaeth i aelodau o’r gwaith a wneir drwy fforymau eraill yn y gymuned ehangach.

Cyflwynodd yr Arweinydd Tîm – Cyfathrebu a Rheoli Ymgyrchoedd adroddiad (a ddosbarthwyd yn flaenorol) a rhoddodd gyflwyniad PowerPoint a oedd yn cynnwys -

·         y sefyllfa hanesyddol pan fyddai awdurdodau lleol unigol yn datblygu eu cynlluniau eu hunain ar gyfer y Gymraeg a oedd yn amrywio’n fawr o ran ansawdd

·         deddfwriaeth newydd ar ffurf Mesur y Gymraeg (Cymru) 2011 a’r bwriad i sicrhau bod y Gymraeg a’r Saesneg yn cael eu trin yn gyfartal

·         creu Comisiynydd y Gymraeg a datblygu safonau’r Gymraeg

·         mae 169 o Safonau’r Gymraeg wedi’u cyhoeddi a’u categoreiddio dan y themâu: gohebiaeth, hybu, llunio polisi a gweinyddiaeth fewnol, ac roedd y Cyngor wedi ymateb iddynt mewn ffordd gadarnhaol

·         rôl a phwerau Comisiynydd y Gymraeg o ran sicrhau bod awdurdodau lleol yn cydymffurfio â Safonau’r Gymraeg

·         Strategaeth y Gymraeg (cymeradwywyd mis Chwefror 2017) sydd wedi amlygu pum maes allweddol i’w datblygu gyda’r nod o gynyddu nifer y siaradwyr Cymraeg yn Sir Ddinbych o 0.5% dros y pum mlynedd nesaf gyda bwriad o ystyried targed hirdymor i gynyddu nifer y siaradwyr Cymraeg dros y pymtheg mlynedd nesaf, a

·         chyfrifoldeb strategol am Safonau’r Gymraeg a thrin materion sy’n ymwneud â’r Gymraeg o ddydd i ddydd.

Tynnwyd sylw Aelodau at yr adroddiad a mesurau eraill i gryfhau a hybu’r Gymraeg yn yr awdurdod gan gynnwys; penodi Hyrwyddwyr yr Iaith Gymraeg; sesiynau galw heibio i staff; cortynnau gwddf Iaith Gwaith; llofnodion e-bost dwyieithog; Cysill a Microsoft Office yn Gymraeg; ateb y ffôn; y fewnrwyd; casglu gwybodaeth am staff; prif linell ffôn y cyngor; gwobrau rhagoriaeth staff; diwylliant/ethos y sefydliad; ymarfer siopwr cudd a chyflwyno cydymffurfio â’r Gymraeg mewn heriau gwasanaeth.  Roedd swydd Swyddog Iaith Gymraeg yn cael ei hysbysebu ar hyn o bryd i gynorthwyo ymhellach â datblygiad strategol y Gymraeg yn yr awdurdod.  Er bod staff a chynghorwyr wedi ymateb yn gadarnhaol i Safonau’r Gymraeg, roedd lle i wella o hyd.

Trafododd Aelodau amrywiol agweddau ar yr adroddiad gyda swyddogion, gan gynnwys -

·         Strategaeth y Gymraeg – cyfeiriwyd at y targed 0.5% ac roedd rhai yn ystyried ei fod wedi’i osod yn rhy isel.  

Gan ystyried y dirywiad yn nifer y siaradwyr Cymraeg dros y blynyddoedd diweddar, roedd yn bwysig gosod targed realistig yn y tymor byrrach (byddai’r canlyniad yn cael ei fesur gan y cyfrifiad yn 2021) a’r bwriad oedd gosod targed mwy heriol dros y tymor hirach.  Roedd dull amlochrog ar draws pob amrywiaeth oedran yn cael ei ddilyn ac er bod pobl ifanc yn y system addysg yn faes twf sylweddol, y bwriad yn y tymor hwy oedd cadw siaradwyr Cymraeg yn Sir Ddinbych drwy gyfleoedd cyflogaeth a gweithio gyda dosbarthiadau addysg oedolion.

·         Gwobrau Rhagoriaeth Staff – roedd y gwobrau i anrhydeddu staff am eu hymrwymiad a’u hymroddiad i ddatblygu’r Gymraeg yn y cyngor wedi’u croesawu’n fawr ac adroddodd swyddogion am effaith gadarnhaol enillwyr y gorffennol gan ymhelaethu am eu gwaith parhaus o ran hyrwyddo'r Gymraeg yn eu gwasanaeth eu hunain a meysydd gwasanaeth eraill, gan rannu arfer gorau a hybu’r Gymraeg.

·         Casglu gwybodaeth am staff – wrth hunanasesu eu sgiliau ieithyddol, roedd llawer o staff yn amharod i adlewyrchu’n gywir eu gallu i  ...  view the full Cofnodion text for item 6.

Ystyried adroddiad gan Brif Reolwr Cefnogi Addysg (copi’n amgaeedig) yn cyflwyno Cynllun Strategol Cymraeg mewn Addysg arfaethedig y Cyngor ar gyfer 2017 – 2020 a manylu ar y gwaith sydd wedi ei wneud hyd yma cyn cael cymeradwyaeth ffurfiol gan Lywodraeth Cymru.

Cyflwynodd Prif Reolwr Cymorth Addysg adroddiad (a ddosbarthwyd yn flaenorol) i gyflwyno Cynllun Strategol Cymraeg mewn Addysg 2017 - 2020 y Cyngor a oedd yn dangos sut byddai’r canlyniadau a’r targedau a amlinellwyd gan Lywodraeth Cymru yn cael eu cyflawni. Roedd yr adroddiad hefyd yn manylu ar waith a wnaed hyd yma wrth aros am gymeradwyaeth ffurfiol Llywodraeth Cymru ar gyfer y Cynllun drafft.

Roedd yr oedi o ran cymeradwyaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer y Cynllun wedi achosi rhwystredigaeth ond disgwyliwyd y byddai cymeradwyaeth yn dod yn y Flwyddyn  Newydd a byddai’r Cynllun yn cael ei gyflwyno i’r Cabinet i’w gymeradwyo wedyn.  Roedd y Cynllun yn canolbwyntio ar wella sgiliau, yn enwedig cyfathrebu ar lafar a dealltwriaeth ac roedd yn gweithio tuag at y canlyniadau a ganlyn -

·         mwy o blant saith oed yn cael eu haddysgu drwy gyfrwng y Gymraeg

·         mwy o ddysgwyr yn parhau i wella eu sgiliau iaith wrth drosglwyddo o ysgol gynradd i ysgol uwchradd

·         mwy o fyfyrwyr 14 - 16 oed yn astudio ar gyfer cymwysterau drwy gyfrwng y Gymraeg

·         mwy o fyfyrwyr rhwng 14 - 19 oed yn astudio pynciau drwy gyfrwng y Gymraeg mewn ysgolion, colegau a dysgu seiliedig ar waith

·         mwy o fyfyrwyr gyda sgiliau uwch yn y Gymraeg

·         darpariaeth cyfrwng Cymraeg ar gyfer dysgwyr gydag anghenion dysgu ychwanegol

·         cynllunio’r gweithlu a datblygiad proffesiynol parhaus

Eglurwyd rôl y Grŵp Cynllun Strategol Cymraeg mewn Addysg o ran cefnogi a monitro gweithredu’r Cynllun a darparwyd manylion aelodaeth y Grŵp.  Byddai’r gwaith sy’n cael ei wneud yn cyfrannu at Lywodraeth Cymru yn cyflawni ei darged o un filiwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050 ac roedd gan ysgolion cyfrwng Cymraeg a Saesneg ran i’w chwarae.  Fodd bynnag, roedd canfyddiad bod y Cynllun yn ymwneud ag ysgolion cyfrwng Cymraeg yn unig ac roedd gwaith yn mynd rhagddo i ymgysylltu ac annog cyfranogiad ysgolion cyfrwng Saesneg – roedd cynyddu swm ac ansawdd Cymraeg a addysgir mewn ysgolion cyfrwng Saesneg yn amcan allweddol.  Yn olaf, tynnwyd sylw aelodau at y gyfradd ymateb siomedig i’r ymgynghoriad ar y Cynllun drafft, er gwaethaf sylw helaeth, ac roedd her wrth greu’r cynllun nesaf i sicrhau rhagor o fewnbwn a rhagor o ymateb gan fudd-ddeiliaid.

Codwyd y materion canlynol wrth drafod –

·         cydnabuwyd pwysigrwydd datblygu sgiliau ar gam cynnar i wella cynnydd, ynghyd â’r heriau o sicrhau bod systemau priodol ar waith ar gyfer hwyrddyfodiaid i ysgolion i sicrhau eu llwyddiant.

·         nid oedd tystiolaeth amlwg i awgrymu bod disgyblion yn symud o ysgolion cyfrwng Cymraeg i ysgolion cyfrwng Saesneg i astudio ar gyfer cymwysterau Safon Uwch nac unrhyw ddata i ddangos bod disgyblion yn cyflawni graddau is wrth iddynt gael eu haddysgu drwy gyfrwng y Gymraeg ar y lefel honno. 

Roedd y penderfyniad o ran lle i astudio i lawr i ddewis rhieni.  Fodd  bynnag nodwyd bod rhai pynciau yn cael eu haddysgu drwy gyfrwng y Saesneg yn unig mewn rhai lleoliadau ac roedd disgyblion yn trosglwyddo o un ysgol i’r llall gan ddibynnu ar yr amrywiaeth o bynciau sydd ar gael.

·         roedd rhywfaint o drafodaeth yn canolbwyntio ar gategoreiddiad iaith ysgolion penodol a dywedwyd wrth aelodau fod nifer y plant a oedd yn parhau ag addysg cyfrwng Cymraeg yn dilyn trosglwyddo o ysgolion cynradd i ysgolion uwchradd yn cael ei fonitro gan Grŵp Cynllun Strategol Cymraeg mewn Addysg ac roedd swyddogion yn datblygu strategaeth farchnata i sicrhau bod rhieni yn gwbl ymwybodol o’r ffeithiau wrth ddewis ysgol uwchradd i’w plentyn gyda bwriad o hyrwyddo’r cynnig Cymraeg – nod y grŵp Cynllun Strategol Cymraeg mewn Addysg oedd nid colli disgyblion o’r ffrwd Gymraeg ar lefel uwchradd; o ran Ysgol  ...  view the full Cofnodion text for item 7.

Ystyried adroddiad gan y Swyddog Datblygu Staff (copi'n amgaeedig) yn hysbysu aelodau o'r cynnydd a wnaed o ran datblygu Fframwaith Mwy na Geiriau / More Than Words.

Cyflwynodd y Swyddog Datblygu Staff yr adroddiad (a ddosbarthwyd yn flaenorol) i roi gwybod i aelodau am y cynnydd a wnaed o ran datblygu’r fframwaith Mwy na geiriau/More than just words a gyhoeddwyd gan Lywodraeth Cymru yn 2012.

Pwrpas y fframwaith oedd hybu’r Gymraeg mewn gwasanaethau iechyd, gwasanaethau cymdeithasol a gofal cymdeithasol a’r nod oedd sicrhau bod sefydliadau yn cydnabod bod y Gymraeg yn rhan annatod o ofal a bod pobl a oedd angen gwasanaethau yn Gymraeg yn cael cynnig hynny – gelwid hyn yn ‘Gynnig Gweithredol’.   Roedd hon yn neges a oedd wedi’i hybu gyda’r staff i gyd, waeth a oeddent yn staff mewnol neu staff a gomisiynwyd i ddarparu gwasanaethau.

Roedd camau gweithredu i’w gweithredu gan y Cyngor yn 2017-18 yn cwmpasu’r meysydd a ganlyn -

·         darparu manylion ar sut roedd gwasanaethau yn diwallu anghenion siaradwyr Cymraeg ar hyn o bryd ochr yn ochr â thargedau i sicrhau gwelliant

·         sicrhau bod gallu a chymhwysedd iaith Gymraeg staff wedi’u cynnwys mewn gweithdrefnau adnoddau dynol a recriwtio

·         rhannu arfer gorau o ran darparu gwasanaethau Cymraeg eu hiaith a sut i wneud ‘Cynnig Gweithredol’ gyda’r holl staff a gyflogir yn uniongyrchol neu mewn gwasanaethau a gomisiynir

·         darparu hyfforddiant ac adnoddau iaith i’r holl staff a chyfleoedd i siaradwyr Cymraeg gynyddu eu hyder o ran darparu gwasanaethau yn Gymraeg

·         darparu rhyngwynebau a meddalwedd iaith Gymraeg i staff gwasanaethau cymdeithasol a gwasanaethau gofal cymdeithasol i’w galluogi a’u helpu i weithio mewn ffordd ddwyieithog

Croesawodd yr Aelodau’r fframwaith, gan amlygu pwysigrwydd sicrhau bod pobl a oedd angen gwasanaethau yn Gymraeg yn cael cynnig hynny, heb orfod gofyn, yn enwedig gan fod staff yn delio gydag unigolion diamddiffyn iawn mewn llawer o achosion.  Gan ymateb i gwestiynau eglurodd swyddogion fod dewis iaith yn cael ei sefydlu ar y pwynt cyntaf o ran ymholiad a’i drosglwyddo i sicrhau bod staff mewn gwahanol wasanaethau yn meddu ar y sgiliau angenrheidiol er mwyn diwallu anghenion yr unigolyn dan sylw.  Roedd gofal yn cael ei gymryd o ran darparu gwasanaethau mewn cartrefi preswyl/nyrsio a lleoliadau gofal dydd hefyd i sicrhau rhyngweithio priodol a thrwy wahanol weithgareddau er mwyn meithrin hyder.  Roedd gwaith yn cael ei wneud i feithrin hyder staff o ran defnyddio’r Gymraeg a dysgu’r eirfa ac roedd cynllunio’r gweithlu yn fater allweddol.  O ran monitro cynnydd, roedd angen adroddiad blynyddol ar Lywodraeth Cymru ar ddarparu camau gweithredu penodol o ran gweithredu’r fframwaith a byddai monitro pellach hefyd yn cael ei wneud mewn systemau monitro presennol, fel mewn arolygiadau AGGCC.  Roedd yn ddymunol nodi bod y Cyngor wedi cael adroddiadau cadarnhaol iawn gan rheoleiddwyr o ran y Gymraeg, er ei bod yn daith barhaus o ran gwelliant.

PENDERFYNWYD y dylid derbyn a nodi cynnwys yr adroddiad.

Ystyried rhaglen gwaith i’r dyfodol y pwyllgor (copi’n amgaeedig).

Cyflwynwyd rhaglen gwaith i'r dyfodol y Pwyllgor i’w hystyried.

Byddai’r Pwyllgor yn cyfarfod bob tri mis a byddai dyddiadau cyfarfod ar gyfer mis Mawrth a mis Mehefin 2018  yn cael eu cadarnhau yn dilyn ymgynghori ag aelodau.  Eglurodd y Cyfarwyddwr Corfforaethol Cymunedau waith y Pwyllgor o ran Safonau’r Gymraeg a Strategaeth y Gymraeg a chytunwyd i ddosbarthu cylch gorchwyl y Pwyllgor i aelodau i sicrhau rhwyddineb o ran cyfeirio.

Yn dilyn ystyriaeth o’r eitemau yn y rhaglen gwaith i’r dyfodol -

PENDERFYNWYD nodi Rhaglen Gwaith i'r Dyfodol y Pwyllgor.

Daeth y cyfarfod i ben am 11.40 a.m.